Για αιώνες απασχολεί την ανθρωπότητα η κίνηση της αυτοχειρίας. Σε κάποιους πολιτισμούς είναι θέμα τιμής, σε άλλες θέμα ταμπού και ντροπής. Η αναγνώριση της ανάγκης κάποιος να χάσει τη ζωή του και να αφαιρέσει την ύπαρξη του από τον χάρτη, προβλημάτισε και προβληματίζει. Φιλόσοφοι, ψυχολόγοι, ψυχίατροι, συγγραφείς και μελετητές της ζωής προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν τι σκέφτεται ο αυτόχειρας.
Γιατί οδηγείται στην κορυφαία πράξη, στο κύκνειο άσμα του; Τι είχε στο μυαλό του μέχρι την τελευταία στιγμή; Το μετάνιωσε δευτερόλεπτα πριν το μοιραίο γεγονός; Θα ήθελε να γυρίσει το χρόνο πίσω, ανήμπορος πλέον; Το σημαντικότερο ερώτημα όμως παραμένει για τις αίτιες που οδηγούν έναν αυτόχειρα στην απονενοημένη πράξη.
Η λέξη απονενοημένος ορίζει τον απεγνωσμένο άνθρωπο, που έχει αγγίξει τα όρια της απελπισίας. Δεν υπάρχει τίποτα να ελπίζει και δεν βρίσκει κανένα λόγο για να υπάρχει. Αυτό σημαίνει πως η διεργασία της αυτοχειρίας για καιρό, για χρόνια, κυριεύει το μυαλό κάποιου. Τα άτομα με αναπηρία έχουν ίσως τον μεγαλύτερο δείκτη αυτοκτονιών στις περισσότερες χώρες παγκοσμίως. Ανεξαρτήτως της αναπηρίας και της ασθένειας, η αυτοκτονία είναι μια βασική έως και συνεχόμενη σκέψη για τα ΑμεΑ.
Τι οδηγεί τα άτομα με αναπηρία στην αυτοκτονία;
Εδώ θα πρέπει να ξεκινήσουμε να διαχωρίζουμε τις αναπηρίες, στις 2 βασικές κατηγορίες. Την εκ γεννητής και την επίκτητη. Τα άτομα με επίκτητη αναπηρία έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση στην αυτοκτονία, γιατί δεν έχουν μάθει να τη διαχειρίζονται. Σε αντίθεση με τα άτομα που γεννήθηκαν και εξελίχθηκαν με αυτήν.
Επίκτητη αναπηρία
Είναι δύσκολο να αντιμετωπίσεις τη ζωή, με άλλα μάτια, άλλα εφόδια, άλλο τρόπο σκέψης όταν έχεις βρεθεί σε αναπηρική κατάσταση μετά από ένα γεγονός. Για παράδειγμα, αν επιβίωσε μετά από ένα πολύνεκρο δυστύχημα, αυτός που επέζησε συχνά αναρωτιέται, γιατί αυτός; Γιατί δεν τα κατάφεραν και οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι; Νιώθει τύψεις που ζει και χάθηκαν άλλες ψυχές. Νιώθει βάρος προς την κοινωνία, την οικογένεια του και τις οικογένειες των υπόλοιπων θυμάτων.
Παράλληλα έχει να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα. Έχασε την ανεξαρτησία του, πιθανόν την εργασία του, άλλαξαν ή χάθηκαν οι διαπροσωπικές του σχέσεις. Ερωτικές, φιλικές, συγγενικές σχέσεις πήραν μια άλλη μορφή ή μηδένισαν. Το άτομο έχει βρεθεί μόνο του να αντιμετωπίσει την σκληρή πραγματικότητα. Ακόμα και με βοήθεια από ψυχολόγο και του περιβάλλοντος του, η δυσκολία είναι υπαρκτή και έντονη σαν βίωμα. Αναρωτιέται συχνά “γιατί να τύχει σε μένα;”. Φόβος, θλίψη, μοναξιά, απομόνωση, θυμός, αγανάκτηση και τόσα άλλα συναισθήματα που είναι επίπονο να τα διαχειριστεί ο καθένας μας.
Μέσα σε όλα αυτά, ακούει από το περιβάλλον του και τις γνωστές φράσεις: “είσαι δυνατός/η, θα τα καταφέρεις, εσύ έχεις ξεπεράσει άλλα κι άλλα, είσαι ήρωας”. Ξεχνά το περιβάλλον πως η αναπηρία δεν είναι μια κατάσταση που θα φύγει αν την καλλωπίσουμε με κομπλιμέντα. Ότι και αν πέρασε το άτομο στο παρελθόν, δεν συγκρίνεται με την παρούσα κατάσταση. Η θετική ενέργεια που προσπαθούν να του δώσουν, μπορεί να εκνευρίσει περισσότερο τον ήδη ταραγμένο κόσμο του. Δεν αντέχει να διαχειριστεί τη νέα συνθήκη, που το άτομο την βιώνει αρνητικά, με έναν βομβαρδισμό ψευδαισθήσεων.
Εκ γεννητής αναπηρία
Τα άτομα με εκ γεννητής αναπηρία, είναι πιο συνειδητοποιημένα. Έχουν ζήσει τη δυσκολία από μωρά παιδιά ή από την παιδική τους ηλικία. Μεγάλωσαν με αυτή, είναι ίσως και η μόνη κατάσταση που γνωρίζουν καλύτερα. Αν διαλυθεί κάποια διαπροσωπική επαφή, θα έχει γίνει για άλλον λόγο και όχι τον προφανή, δηλαδή την αναπηρία. Τα άτομα που βρίσκονται τριγύρω τους, έχουν περάσει αυτό το τεστ της αποδοχής.
Είναι φίλοι, σύντροφοι, οικογένεια που έχουν χτιστεί και σφραγιστεί με το σημάδι της αναπηρίας. Αυτό δίνει αυτοπεποίθηση και αυτογνωσία στο ΑμεΑ. Χωρίς να σημαίνει φυσικά πως μπορεί να αντέξει τα πάντα, δεν υπάρχει λόγος άλλωστε να αντέξει όλα τα χτυπήματα των σκέψεων. Όπως ο καθένας μας μπορεί να είναι θύμα του μυαλού του που θα τον οδηγήσει στην αυτοχειρία, το ίδιο ισχύει και για τα άτομα με αναπηρία.
Μεγάλωσε μέσα σε κοινωνίες που έπρεπε να βρει τον δρόμο του και αυτός συχνά ήταν μπλοκαρισμένος. Πρακτικά και θεωρητικά. Αν για παράδειγμα βρίσκεται σε αναπηρικό αμαξίδιο μια γυναικά 30 χρονών, είναι χιλιάδες οι φορές που θα προσπάθησε να μην γκρεμιστεί από ένα κακοφτιαγμένο πεζοδρόμιο. Που της έκλεισαν την διαδρομή, που δεν βρήκε να παρκάρει στο επισημασμένο πάρκινγκ. Το ότι έζησε μια ζωή με την αναπηρία, δεν το κάνει ευκολότερο. Απλά δεν μπαίνει τόσο συχνά στη διαδικασία σύγκρισης, όπως συμβαίνει στα άτομα με επίκτητη αναπηρία.
Η αναγνώριση και η αποδοχή, το σημείο κλειδί!
Για να τερματίσει κάποιος τη ζωή του, σημαίνει πως πιέστηκε ψυχολογικά, πάρα πολύ. Στην περίπτωση της επίκτητης αναπηρίας, πιέστηκε να αποδεχτεί το πώς άλλαξε η ζωή του. Στην εκ γεννητής αναπηρία, δέχτηκε πίεση από τα βιώματα ετών. Η αποδοχή από την κοινωνία, από την χώρα που ζει, από το περιβάλλον που μεγάλωσε και από το ίδιο το άτομο δεν είναι εύκολη. Πρέπει ολόκληρος ο μικρόκοσμος του ατόμου να αναγνωρίσει πως τίποτα δεν θα είναι ίδιο. Να προσαρμοστεί στην αναπηρία και όχι να ζορίσουν την αναπηρία να χωρέσει στο κοινωνικό καλούπι.
Ο εκφοβισμός, οι επιθέσεις μίσους, η σωματική και ψυχολογική βία είναι μερικές από τις αιτίες που οδηγούν το άτομο στην αυτοκτονία. Οι καθημερινές δυσκολίες, το επίπεδο ανεργίας, το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, η έλλειψη συντροφικότητας είναι μερικές από τις αφορμές που βαθαίνουν το κενό των σκέψεων. Δεν έχει τίποτα να περιμένει το άτομο. Δεν μπορεί να εργαστεί, έχει απελπιστεί από την αδιαφορία της κοινωνίας, φοβάται πως δεν έχει τίποτα να προσφέρει. Εκεί κάπου ξεκινά να αποκτά υπόσταση η σκέψη της αυτοκτονίας.
Γιατί να ζω αν δεν μπορώ να πραγματοποιήσω τα όνειρα μου;
Γιατί να υπάρχω εφόσον είμαι ένα βάρος σε όλους; Όταν κανείς δεν με θέλει, όταν όλοι με αποφεύγουν; Όταν δεν βρίσκω υποστήριξη και συμπαράσταση από πουθενά; Όταν δεν μπορώ να κάνω διακοπές, να δημιουργήσω οικογένεια, να δημιουργήσω κάτι, να αφήσω κάτι πίσω μου; Όταν όλα είναι μάταια στη ζωή μας, τότε η κυρίαρχη σκέψη δυναμώνει επικίνδυνα. Και κάποια στιγμή από σκέψη, γίνεται πράξη. Και συνήθως είναι αργά για να ανατραπεί αυτή η πράξη.
Σε κοινωνίες που τα άτομα με αναπηρία έχουν μεγαλύτερο βαθμό πρόσβασης, εργασιακής απασχόλησης και περισσότερα δικαιώματα, τα ποσοστά αυτοκτονιών μειώνονται δραματικά. Όταν ζεις σε μια χώρα που σε αναγνωρίζει ως ισότιμο μέλος, σου δίνει τις ίδιες ευκαιρίες με όλους και φροντίζει να μην βρεθείς στην απομόνωση, έχεις περισσότερους λόγους και αιτίες για να ζήσεις. Αντιμετωπίζεις τη ζωή με άλλον τρόπο, νιώθεις μια ασφάλεια, σιγουριά, θαλπωρή. Έχεις ελπίδες και όνειρα. Τα ίδια που έχουν και τα άτομα χωρίς αναπηρία.
Σε χώρες όπως η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία, η Κύπρος, η Σουηδία οι αυτοκτονίες έχουν μειωθεί ή παραμένουν σε πιο χαμηλό επίπεδο από άλλες χώρες. Ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, οι προσβάσιμες υπηρεσίες και οι διαθέσιμες θεραπείες, ανεβάζουν την ποιότητα ζωής του ατόμου. Δυστυχώς δεν ισχύει το ίδιο στη Λιθουανία, στη Ρωσία, στη Νότια Κορέα και στη Γουιάνα. Φυσικά σε πολλές χώρες σημαντικό ρόλο παίζουν και οι γεωπολιτικές συνθήκες που επικρατούν, το νομοθετικό σύστημα και οι αρχές δικαιοσύνης. Είναι όμως ένα ξεχωριστό θέμα, που θα αναλύσω σε μελλοντικό άρθρο.
Ανακούφιση από τη μαύρη σκιά.
Εν κατακλείδι, οι υποστηρικτικές υπηρεσίες και συνθήκες σε μια κοινωνία έχουν σημαντική επιρροή στο αν κάποιος θα στραφεί στην εσχάτη λύση ή όχι. Όταν βρίσκεσαι σε μια χώρα που μπορείς να μιλήσεις ανοιχτά για την ψυχολογική σου κατάσταση, τα προσωπικά σου βιώματα και προβλήματα, βρίσκεις μια ανακούφιση. Μια διέξοδος που σε βοηθάει να αντιμετωπίσεις το σκούρο φορτίο που κουβαλάς. Παράλληλα βοηθά και το άμεσο περιβάλλον σου για το πώς να αντιμετωπίσει και να υποστηρίξει το άτομο με αναπηρία με αυτοκτονικές τάσεις.
“Χρειάζεται ένα χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί”, λέει το διάσημο ρητό. Χρειάζεται μια ολόκληρη κοινωνία για να σώσει όλα τα μέλη της από την απόγνωση, θα συμπληρώσω εγώ. Όταν αυτή η κοινωνία αποδεχτεί την αναπηρία ως ακόμα μια πλευρά της διαφορετικότητας του ανθρώπου, τότε ίσως ελάχιστοι να σκέφτονται την αυτοκτονία. Ακόμα λιγότεροι θα προβαίνουν στην απονενοημένη πράξη. Η αναγνώριση της αναπηρίας ως μια κατάσταση που μπορεί να συμβεί στον καθέναν μας, θα δώσει την ώθηση να μιλήσουν όλοι ανοιχτά για την αυτοκτονία. Όταν μιλάς για ένα πρόβλημα, που δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις, ανοίγεις ένα παράθυρο σε λύσεις που δεν είχες σκεφτεί!
Βογιατζής Ηλίας
Πηγή: World Population Review, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας