Οι ζωές μας αλλάζουν συνεχώς και ας μη το αντιλαμβανόμαστε όσο συμβαίνει. Αρκεί όμως να κοιτάξουμε πίσω στο χρόνο και να παρατηρήσουμε πόσες αλλαγές έχουν γίνει στη μικρή διάρκεια της ζωής μας.
Ας είμαστε ρεαλιστές, αν συγκρίνουμε τη ζωή μας με τη γνωστή ιστορία του κόσμου και του πλανήτη μας, είμαστε μια κουκίδα χρόνου. Χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν μπορούμε ή δεν αξίζει να κάνουμε τις ζωές μας καλύτερες, ευκολότερες και χρήσιμες. Ώστε όταν θα γυρίσουμε να κοιτάξουμε πίσω, να πούμε πως κάναμε κάτι που άξιζε.
Την αξία της καθημερινότητας την είχαν αναγνωρίσει από τα αρχαία χρόνια. Δεν είμαι όμως σήμερα εδώ για να σας παραδώσω μαθήματα παγκόσμιας ιστορίας. Αλλά για ένα συγκεκριμένο λόγο: την ιστορία των προσθετικών μελών . Ο Απρίλιος για κάποιες χώρες είναι ο μήνας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης απώλειας άκρων. Σε πρόσφατο άρθρο μου ανέφερα πως δεν υπάρχει κάποια σχετική αναφορά στην Ελλάδα.
Κάνοντας όμως την έρευνα μου για το θέμα βρήκα μερικές εξαιρετικές πληροφορίες που βρισκω άδικο να χαθούν στη λήθη του χρόνου.
Τα πρώτα προσθετικά μέλη που έχουν ανακαλυφθεί ως σήμερα.
Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2011 γίνεται μια εκτενή αναφορά της ανακάλυψης δυο τεχνητών δακτύλων σε Αιγυπτιακή μούμια. Δεν υπάρχει υπογραφή συντάκτη ή ερευνητή δυστυχώς, οπότε δεν είμαι σε θέση να κάνω αναφορά στο συγγραφέα του άρθρου. Αναφέρει εκεί τα εξής:
Σύμφωνα με το βρετανικό ιατρικό περιοδικό «The Lancet» τα πρώτα προσθετικά μέλη ενδέχεται να δημιουργήθηκαν πολλά χρόνια πριν καθώς βρέθηκαν δύο τεχνητά μεγάλα δάχτυλα ποδιού, από τα οποία το ένα σε μια αιγυπτιακή μούμια. Οι επιστήμονες ζήτησαν από εθελοντές να επαληθεύσουν την καλή λειτουργία των αντιγράφων αυτών των σπάνιων αντικειμένων. Αυτές οι δύο αιγυπτιακές προθέσεις για το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού, που χρονολογούνται πριν από το 600 π.Χ. φέρουν ίχνη χρήσης, ενδείξεις ότι είχαν φορεθεί και δε χρησιμοποιήθηκαν μόνο για να αποκατασταθεί η σωματική ακεραιότητα στις μούμιες.
Η Ζακλίν Φιντς από το Βιοϊατρικό Κέντρο Αιγυπτιολογίας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, Βρετανία δείχνει ότι μια πρόθεση κατασκευασμένη από ξύλο και δέρμα που διατηρείται στο Αιγυπτιακό Μουσείο του Καΐρου, και ένα άλλο τεχνητό μεγάλο δάχτυλο ποδιού που εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, είχαν βοηθήσει πραγματικά τους ιδιοκτήτες τους στο περπάτημα.
«Το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού «σηκώνει» περίπου το 40% του βάρους του σώματος», υπογραμμίζει διευκρινίζοντας ότι παίζει σημαντικό ρόλο στο βηματισμό προς τα εμπρός. Η Δρ. Φιντς έχει στρατολογήσει δύο εθελοντές που έχουν χάσει το μεγάλο δάχτυλο του δεξιού τους ποδιού για να δοκιμάσουν τη χρήση αυτών των ακριβών αντιγράφων των δύο προθέσεων. Η μία έχει δύο αρθρωτά τμήματα από ξύλο και ένα τρίτο πιθανώς από δέρμα, και η άλλη είναι φτιαγμένη από ένα είδος χαρτομάζας, καλυμμένης με ζωγραφισμένο γυψοκονίαμα.
Αυτή η δεύτερη πρόθεση ονομάζεται «μεγάλο δάχτυλο του ποδιού του Γκρέβιλ Τσέστερ», προς τιμήν του συλλέκτη ο οποίος επέτρεψε στο Βρετανικό Μουσείο να το αποκτήσει το 1881. «Τα αντίγραφα των δύο αιγυπτιακών αρχαίων τεχνητών δακτύλων του ποδιού είχαν πολύ καλή συμπεριφορά», εξήγησε η Φιντς και διευκρίνισε ότι οι δύο εθελοντές φορούσαν αιγυπτιακά σανδάλια για τις δοκιμές αυτές.
Ένας από τους εθελοντές ήταν σε θέση να περπατήσει πολύ καλά με την πρόθεση από μάζα χαρτιού, όπως και με εκείνη που είναι φτιαγμένη από ξύλο, και οι δύο εθελοντές έκριναν «ιδιαίτερα άνετο» το σχέδιο της αρθρωτής ξύλινης πρόθεσης, σύμφωνα με τη μελέτη. Η διαδικασία τους μπόρεσε να αναλυθεί χάρη σε κάμερες και αισθητήρες πίεσης που είχαν τοποθετηθεί στην πορεία που διανύθηκε. «Τα αποτελέσματά μου δείχνουν ότι και οι δύο αυτές μορφές μπορούσαν να αντικαθιστούν το χαμένο μεγάλο δάχτυλο, και μπορούν να θεωρηθούν ως προθέσεις», καταλήγει η Δρ. Φιντς.
Τα πρώτα βήματα αυτού του κλάδου της ιατρικής θα πρέπει επομένως να πιστωθούν στους αρχαίους Αιγυπτίους. Η επιστήμη της προσθετικής, σύμφωνα με την κα. Φιντς άρχισε να εμφανίζεται στην κοιλάδα του Νείλου πολλούς αιώνες πριν από τη δημιουργία ενός τεχνητού ποδιού που χρονολογείται από το 300 περίπου π.Χ., βρέθηκε σε ένα πλούσιο ρωμαϊκό τάφο στη Σάντα Μαρία ντι Κάπουα και μέχρι σήμερα θεωρείται ως το αρχαιότερο γνωστό λειτουργικό προσθετικό μέλος.
Αρχαία Ελλάδα και ευρήματα στην Ευρώπη.
Αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες έπεσα πάνω σε ένα ακαδημαϊκό κείμενο του καθημερινού περιοδικού JSTOR Daily. Τα κείμενα τους είναι πάντα γραμμένα από ειδικούς και για το ευρύ κοινό. Συχνά μου θυμίζουν τα δικά μου άρθρα, σε μια κοινή προσπάθεια να δώσουμε στο αναγνωστικό κοινό την ακαδημαϊκή γνώση, απλά γραμμένη και κατανοητή. Αναφέρει λοιπόν εκεί, σε ένα κείμενο του 2017, την ιστορία προσθετικών μελών και φυσικά δε θα μπορούσε να λείπει η Αρχαία Ελλάδα.
«Ακόμη και πριν από την ανακάλυψη του δακτύλου, τα προσθετικά ήταν γνωστό ότι ήταν αρχαίας τεχνολογίας. Τα ανταλλακτικά μέρη του σώματος αναφέρονται έντονα στην κλασική βιβλιογραφία πολλών πολιτισμών. Ο μυθικός Έλληνας ήρωας Πέλοπας, που κατά λάθος καταπιάστηκε από τους Θεούς, φόρεσε έναν ώμο από ελεφαντόδοντο μετά την ανακατασκευή του. Ο Ηρόδοτος αναφέρει πολεμιστές με ξύλινα πόδια, ενώ υπάρχουν και παραδείγματα από την Ασία και τη Ρώμη.
Υπάρχουν αρχαιολογικά παραδείγματα που υποστηρίζουν τη λογοτεχνία. Τα δόντια, για παράδειγμα, διατηρούνται καλά και έχουν βρεθεί πολλά μερικά σετ ψευδοδοντιών, πολλά ετρουσκικής προέλευσης. Η ετρουσκική γέφυρα αποτελούνταν από δόντια ζώων, ή ακόμα και (γουλιά) ανθρώπινα δόντια κάποιου άλλου, συνδεδεμένα με άθικτα δόντια με μεταλλική ταινία.
Αλλά το πιο διάσημο ευρωπαϊκό προσθετικό είναι το Capua Leg, που ανακαλύφθηκε βόρεια της Νάπολης και χρονολογείται από το 300 π.Χ. Κατασκευασμένο από έναν ξύλινο πυρήνα επενδυμένο με μπρούτζο, το πόδι ήταν κοίλο κοντά στην κορυφή, πιθανώς για να φιλοξενήσει επένδυση για τον ιδιοκτήτη. Λεπτές ράβδοι και ιμάντες βοήθησαν να στερεωθεί το άκρο στη θέση του. Το χάλκινο σεντόνι έμοιαζε με την πανοπλία της κνήμης των στρατιωτών, υποδηλώνοντας πιθανώς ότι το κατασκεύασαν πανοπλίες παρά ιατρικό προσωπικό. Ένα κοίλο τμήμα στον αστράγαλο σχεδιάστηκε πιθανώς για ένα ξεχωριστό πόδι, το οποίο δεν ανακαλύφθηκε ποτέ».
Από τον 15ο στον 19ο αιώνα και φτάνοντας στο σήμερα.
Στη Γαλλία και την Ελβετία, από τα τέλη του δέκατου πέμπτου έως τον δέκατο ένατο αιώνα, κατασκευάστηκαν μια ποικιλία από ειδικά σχεδιασμένα μέλη. Φτιαγμένα από συνδυασμούς ξύλου, μετάλλου, δέρματος και άλλων υλικών, μερικά από αυτά τα σχέδια ήταν πραγματικά φανταστικά. Ελεγχόμενα από καλώδια, γρανάζια, στρόφαλους και ελατήρια, αυτά τα σκέλη μπορούσαν να περιστραφούν και να λυγίσουν.
Υπήρχαν προσθετικά δάχτυλα φτιαγμένα για να πιάνουν αντικείμενα. Τα άκρα δεν ήταν εντελώς πρακτικά, καθώς έπρεπε να χειρουργηθούν από άλλο χέρι, αλλά είχαν τις χρήσεις τους. Για παράδειγμα, ένα χέρι θα μπορούσε να κλείσει με τη μίζα γύρω από ένα στυλό ή ένα πιρούνι. Ήταν επίσης διαθέσιμα εύκαμπτα πόδια με ελατήριο. Αυτά τα φανταστικά αντικείμενα ήταν μπροστά από την εποχή τους: ο έλεγχος καλωδίων ήταν ο πρόδρομος του τυπικού σχεδιασμού μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όπως εγώ το αντιλαμβάνομαι, η αναπηρία ιστορικά δεν θεωρούνταν ταμπού. Αντιθέτως αναζητούσαν τρόπους να βελτιώσουν την καθημερινότητα όλων. Το πως φτάσαμε τα άτομα με αναπηρίες να είναι τραγικοί χαρακτήρες σε μυθιστορήματα, σε ταινίες και στη ζωή μας, είναι μια ξεχωριστή κουβέντα. Κάποιοι αναζητώντας το κακό και μην αντέχοντας τη διαφορετικότητα, έριξαν τα πάντα σε έναν καμπούρη, σε μια κουτσή μάγισσα και σε ένα τυφλό γέροντα. Παραμύθια και ιστορίες που δυστυχώς επηρέασαν το πως αντιλαμβανόμαστε την αναπηρία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Κάτι που ελπίζω να μείνει σε εσάς αναγνώστες μας, είναι πως η αναπηρία πηγαίνει πίσω στο χρόνο όσο και ο άνθρωπος. Απλώς τότε εκτός από το να περιορίζει κάποιες δυνατότητες ή καθημερινές λειτουργίες, δεν είχε κανένα άλλο αντίκτυπο. Θεοί, βασιλιάδες, υπηρέτες και δούλοι, όλοι ήταν εκτεθειμένοι και εν δυνάμει ανάπηροι. Αν κάτι μας διδάσκει η ιστορία είναι πως το πρόβλημα δεν είναι η αναπηρία αλλά το πως την αντιμετωπίζουμε. Το πως χτίζουμε και εξελίσσουμε τις κοινωνίες μας. Όταν έχει προβλεφθεί η πρόσβαση και η αποκατάσταση, τίποτα δε διαχωρίζει τους ανάπηρους από τους μη ανάπηρους. Εκτός από το μυαλό και το πως επιλεγεί να σκέφτεται κάποιος για το συνάνθρωπο του.
Έρευνα, μετάφραση, σύνταξη και επιμέλεια κειμένου: Βογιατζής Ηλίας
Πηγή: www.newsbeast.gr , www.daily.jstor.org
Email επικοινωνίας: iliasvogiatzis@gmail.com