Η λαγάνα είναι ο άζυμος άρτος (ψωμί), ο οποίος φτιάχνεται με παραδοσιακό τρόπο στην Ελλάδα μόνο μια μέρα του χρόνου, την Καθαρή Δευτέρα…..
ενώ το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό “λάγανον”, μια πλακωτή ζύμη που παρασκευάζεται από αλεύρι και νερό και σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής. Η λαγάνα αναφέρεται ως έδεσμα σε πολλά κείμενα της Αρχαιότητας.
Ένα από αυτά είναι οι Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη, όπου αναφέρεται η φράση λαγάνα πέττετται δηλαδή λαγάνες γίνονται.
Μια θεωρία θέλει η λαγάνα να παρομοιάζεται με τον άρτο που κατανάλωσαν οι Ισραηλίτες κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο, από τότε και μέχρι τη στιγμή που ο Χριστός ευλόγησε τον ένζυμο άρτο. Τα αρτοποιεία μένουν ανοικτά τη συγκεκριμένη μέρα, αντίθετα με τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα, αποκλειστικά για την παρασκευή και διάθεση λαγάνας.
Τι συμβολίζει το χαρακτηριστικό έδεσμα της Σαρακοστής
Ένα από τα πλέον συνυφασμένα με την Καθαρά Δευτέρα εδέσματα είναι αναμφίβολα η λαγάνα, μαζί με τον ταραμά, τις ελιές και τον χαλβά. Πρόκειται για ένα αζύμωτο ψωμί που παρασκευάζεται δηλαδή χωρίς προζύμι.
Σύμφωνα με το dogma.gr, που επικαλείται σχετικό κείμενο της Μαρίας Γκιουδφέση (Βοϊακή γή, Μάρτιος-Απρίλιος 2003, τεύχος αριθ.182), η λαγάνα έχει το σχήμα της«κυρα-Σαρακοστής» και παριστάνει, σύμφωνα με την παράδοση, μια γυναίκα που έχει ένα σταυρό στο κεφάλι και δεν έχει στόμα λόγω της νηστείας.
Τα χέρια της είναι σταυρωμένα για τις προσευχές, έχει επτά πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της νηστείας.
Το έθιμο αυτό συνηθιζόταν για να μπορούν οι πιστοί να μετρούν το χρόνο κατά την περίοδο της Σαρακοστής.
Κάθε Σάββατο λοιπόν έκοβαν το ένα πόδι και το τελευταίο το έκοβαν το Μεγάλο Σάββατο όπου το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο ή σε ένα καρύδι και όποιος το έβρισκε ήταν ο τυχερός της επόμενης χρονιάς.
Όπως η ίδια αναφέρει, έναν τέτοιο πρόχειρο άρτο (σ.σ. αζύμωτο) χρησιμοποίησαν και οι Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο υπό την αρχηγία του Μωυσή, μέχρι που ο Χριστός στο τελευταίο του Πάσχα ευλόγησε τον ένζυμο άρτο.
Εύκολη σπιτική λαγάνα
Υλικά (για 2 μέτριες λαγάνες)
700 γρ. αλεύρι για όλες τις χρήσεις
1 κουτ. γλυκού αλάτι
1 κουτ. σούπας ζάχαρη
2 κουτ. σούπας ελαιόλαδο
20 γρ. νωπή μαγιά (στα ψυγεία των σούπερ μάρκετ)
450 γρ. χλιαρό νερό
1 κουτ. σούπας σουσάμι
1 κουτ. σούπας μαυροκούκι (στα μπαχαράδικα)
1 κουτ. σούπας ελαιόλαδο (για το άλειμμα)
Διαδικασία
Σε ένα βαθύ μπολ ή στον κάδο του μίξερ ρίχνουμε το αλεύρι, το αλάτι, τη ζάχαρη, το λάδι, θρυμματίζουμε τη μαγιά με τα δάχτυλά μας και ανακατεύουμε.
Ρίχνουμε το νερό και ζυμώνουμε μέχρι να σχηματιστεί μια ελαστική και σφιχτή ζύμη που δεν κολλάει στα χέρια. Αν χρειαστεί, μέχρι να επιτύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα, προσθέτουμε ελάχιστο αλεύρι ή ελάχιστο νερό.
Καλύπτουμε με μεμβράνη και πετσέτα κουζίνας και αφήνουμε σε ζεστό μέρος, για περίπου 30 λεπτά, μέχρι να φουσκώσει. Καλύπτουμε τη λαμαρίνα του φούρνου με λαδόκολλα.
Πλάθουμε 2 μέτριες λαγάνες, πάχους περίπου 2 εκ., πιέζοντας με τα δάχτυλά μας έτσι ώστε να πάρουν το οβάλ σχήμα της λαγάνας και να έχουν τις χαρακτηριστικές δαχτυλιές. Τις βάζουμε στη λαμαρίνα, καλύπτουμε με μεμβράνη και αφήνουμε σε ζεστό μέρος για άλλα 30 λεπτά, μέχρι να φουσκώσουν. Προθερμαίνουμε το φούρνο στους 180° C.
Λαδώνουμε τις λαγάνες, σκορπίζουμε το σουσάμι και το μαυροκούκι και ψήνουμε για 20 – 25 λεπτά, μέχρι να ροδίσουν ελαφρώς. Ελέγχουμε, ανασηκώνοντάς τες απαλά, αν έχουν ψηθεί καλά και από κάτω, αλλιώς τις αφήνουμε για περίπου άλλα 5 λεπτά. Τις βγάζουμε από το φούρνο, τις σκεπάζουμε με μια πετσέτα και τις αφήνουμε να κρυώσουν.