Με αφορμή την χθεσινή παγκόσμια ημέρα αγάπης, η Ψυχολόγος Μαρία Νικολοπούλου γράφει:
Σημαντικές σχέσεις αγάπης: Υπαρκτές ή ουτοπικές;
«Υπάρχει μια παλιά αγάπη. Η παλιά αγάπη βρίσκεται πάντα στο βάθος κάθε αγάπης. […] Εκτός από το ίχνος που αφήνει , κυριαρχεί. Είναι η συγχώνευση. Είναι η πλήρης διάβρωση». Πόση αλήθεια κρύβεται και πόσα ψυχολογικά νοήματα συμπυκνώνονται σε αυτό το μικρό απόσπασμα του μυθιστορήματος ‘Η μυστική ζωή’ από το Γάλλο συγγραφέα Πασκάλ Κινιάλ;
Δύσκολα προσδιορίζει κανείς την έννοια της αγάπης. Άλλοτε περιγράφεται ως η μόνη πηγή της ευτυχίας, το αντίθετο του φόβου, ο πυρήνας της δημιουργικότητας, η χάρις της δύναμης ή η ενέργεια που κατοικεί μέσα μας. Άλλοτε πάλι χαρακτηρίζεται ως ο συνδετικός κρίκος με τον κόσμο, η πεμπτουσία των σχέσεων και άλλοτε της προσδίδεται η αξία της μόνης ανυψωτικής και ανεξίτηλης εμπειρίας ζωής.
Ο άνθρωπος είναι εξαρχής φτιαγμένος να συνδεθεί σε έναν δεσμό αγάπης και ασφάλειας, σε έναν δεσμό συναισθηματικά ικανοποιητικό. Για το βρέφος τίθεται θέμα ζωτικής σημασίας και ανάπτυξης της γνωστικής και συναισθηματικής του λειτουργίας. Η πρόοδος που σημειώνεται στον τομέα των νευροεπιστημών και οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις δείχνουν ότι είμαστε από τη φύση μας «προγραμματισμένοι» να βιώνουμε τον εαυτό μας μέσα από τη σχέση μας με τον άλλο, να αγαπάμε και να μας αγαπούν. Πλέον, γνωρίζουμε ότι όλες οι σχέσεις μας ρυθμίζονται από τον εγκέφαλό μας, ο οποίος αποτελεί ένα κοινωνικό όργανο. Η επιβίωση του ανθρώπου δεν περιορίζεται στην κάλυψη των φυσικών αναγκών, αλλά στην κάλυψη της συναισθηματικής του πληρότητας μέσα από ένα παιχνίδι αντικαθρεφτίσματος με τον άλλο.
Ακόμη, όμως, και αν η καρδιά μας γνωρίζει ότι ο προορισμός μας είναι να ζήσουμε μια ζωή γεμάτη, να αγαπήσουμε με όλη μας την ψυχή και να ζήσουμε τις μεγάλες περιπέτειες, συχνά κάτι μας λείπει, κάτι μας ξεφεύγει.. Καταλήγουμε, λοιπόν, να συνάπτουμε σχέσεις μέσα στις οποίες νιώθουμε κενοί, μας λείπει ενέργεια, εμφανίζουμε συμπτώματα άγχους.
Ορισμένοι προσελκύουμε ανθρώπους που διαρκώς μας απογοητεύουν, ενώ δεν αποκλείεται κάποιοι να αφιερώσουμε τη ζωή μας στην αναζήτηση της αγάπης, φοβούμενοι πως όταν την βρούμε θα τη χάσουμε ή δεν θα διαρκέσει. Πολλοί από εμάς δεν έχουμε μάθει καν να αγαπάμε τους εαυτούς μας, ενώ κάποιοι άλλοι δεν βίωσαν ποτέ την άνευ όρων αγάπη παρά μόνο ανταμοιβές.
Είναι δύσκολο να δούμε τι έφταιξε ή φταίει σε μια σχέση κατά τα άλλα πολλά υποσχόμενη, καθώς οι διεργασίες που γίνονται είναι ελάχιστα αντιληπτές. Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να αναπαράγουμε ασυνείδητα τα σχήματα που βιώσαμε κατά την παιδική ηλικία – από τον τύπο σχέσης που είχαμε με τη μητέρα μας ή όποιον μας φρόντιζε έως τα μοτίβα που βλέπαμε να λειτουργούν γύρω μας (π.χ. στο σχολείο, στο ζευγάρι των γονιών μας, στους συγγενείς μας).
Σήμερα εξηγείται επιστημονικά ο αντίκτυπος που έχουν οι πρώτοι δεσμοί που αναπτύξαμε κατά την αρχή της ζωής μας πάνω στο πεπρωμένο των σχέσεων μας. Η ποιότητα των πρώτων σχέσεων έχει ουσιαστικές επιπτώσεις στην ικανότητα του παιδιού να χτίσει σχέσεις εμπιστοσύνης στη μετέπειτα ζωή του. Η ανακάλυψη των πρώιμων δεσμών προσκόλλησης θα συμβάλλει στην κατανόηση της φύσης των σχέσεων που μας συνδέουν με τους άλλους κατά την ενήλικο ζωή, των στρατηγικών που ακολουθούμε μέσα σε αυτές, έτσι ώστε τη διατήρησή τους μέσα στο χρόνο, τη βελτίωσή τους κατά τη διάρκεια μιας κρίσης.
Πρώτος ο Βρετανός ψυχίατρος John Bowlby εισήγαγε την έννοια της προσκόλλησης μέσα από τις μελέτες του για τη συμπεριφορά των βρεφών. Διέκρινε 4 μορφές προσκόλλησης: την ασφαλή προσκόλληση, την συμβιωτική ή εξαρτητική, την αγχώδη ή αποφευκτική και την χαοτική ή αποδιοργανωμένη. Ανάλογα με τον τύπο προσκόλλησης που θα αναπτυχθεί κατά τη βρεφική ηλικία, θα καθοριστούν αντίστοιχα οι μετέπειτα προσδοκίες του ατόμου από τις σχέση του με τον εαυτό του, τους άλλους, τη ζωή.
Οι σχέσεις αγάπης δεν αποτελούν ουτοπία ούτε βρίσκονται στο όνειρο του τέλειου συντρόφου ή του τέλειου φίλου. Η αγάπη είναι ο πλούτος μας περιβάλλει και είναι πάντα παρούσα σε όλες τις υπέροχες εμπειρίες και τραγωδίες της ζωής. Η πρόκληση είναι να προσπελάσουμε εκείνα τα εμπόδια που οι ίδιοι βάζουμε σε αυτήν, εντοπίζοντας τις προβληματικές στρατηγικές και περνώντας από μια κατάσταση αυτόματης αντίδρασης σε μια επιλεκτική δημιουργική λειτουργία έκφρασης και ενεργειών.
Αρθρογράφος: Μαρία Νικολοπούλου
Ψυχολόγος, MSc
Ειδίκευση στην αντιμετώπιση του πόνου και στη διαχείριση κρίσεων