Το μέλι θυμάμαι να είναι μέρος της διατροφής μου από παιδί. Η μητέρα μου φρόντιζε πάντα να υπάρχει ένα βάζο στο σπίτι και πάντα από μελισσοκόμο. «Σιγά το μέλι» έλεγε όταν μιλούσαμε για τα συσκευασμένα του εμπορίου. Όποτε επισκεπτόμουν την Ξάνθη, έφευγα με 2-3 βάζα, είτε από τον θείο μου τον Στέλιο, που διατηρεί μελίσσια, είτε από κάποιον παραγωγό. Από παιδί έμαθα να εκτιμώ και να ξεχωρίζω την αξία και την ποιότητα του, μέσα από μια μικρή κουταλιά δοκιμής.
Τα τελευταία χρόνια οι μέλισσες κινδυνεύουν με αφανισμό. Δεν είναι θεωρίες συνωμοσίας, είναι γεγονός. Εκατοντάδες έρευνες και επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα και σχεδόν κανείς δεν τον ακούει. Η ανεξέλεγκτη χρήση χημικών και η μείωση της βλάστησης παγκοσμίως έχει ως αποτέλεσμα το θάνατο εκατομμυρίων μελισσών. Δεν είναι μόνο ότι θα μας λείψει το μέλι, θα μας λείψουν τα πάντα αν εξαφανιστούν οι μέλισσες από τον πλανήτη.
Με τον Δημήτρη Βότση γνωριστήκαμε μέσω Ινσταγκραμ και από το κοινό μας ενδιαφέρον για τις φωτογραφίες. Ξεκινήσαμε να συζητάμε(περισσότερο εγώ ρωτούσα τα πάντα για τις μέλισσες) για το μέλι, τη δουλεία του (που τόσο εκτιμώ) και τον αφανισμό των μελισσών. Μου απαντούσε τόσο απλά και επί του θέματος. Μου έλυσε τόσες απορίες και έμαθα όσα δεν ήξερα για το μέλι, τις μέλισσες και τους μελισσοκόμους τόσα χρόνια.
Κάπου εκεί μου ήρθε η ιδέα, να μου δώσει μια συνέντευξη και να ενημερώσουμε το αναγνωστικό κοινό για όλα αυτά! Σκέφτηκα πως και άλλοι θα έχουν παρόμοιες απορίες με εμένα. Δέχτηκε με χαρά και παρά τον φόρτο εργασίας που έχει την άνοιξη, βρήκε το χρόνο να μιλήσουμε και τον ευχαριστώ για αυτό.
Μπορεί το συγκεκριμένο θέμα να μην έχει άμεση σχέση με την αναπηρία, έχει όμως με την υγεία και τον άνθρωπο. Αν εξαφανιστούν οι μέλισσες και σε λίγα χρόνια δεν έχουμε ούτε φρούτα, ούτε δέντρα, ούτε βλάστηση, τότε δεν θα μπορούμε να μιλάμε για την υγεία του ανθρώπου. Είναι υποχρέωση μας να διατηρήσουμε τις μέλισσες στη ζωή. Το γιατί, το πώς και το τι συμβαίνει, μας το εξηγεί καλύτερα ο Δημήτρης Βότσης στη συνέντευξη που ακολουθεί.
Ας ξεκινήσουμε με μια βασική ερώτηση. Τι είναι το μέλι και πως δημιουργείται;
Το μέλι είναι ένας θαυματουργικός συνδυασμός. Περιλαμβάνει τα λουλούδια, τα δέντρα, τα βότανα, τον αέρα οτιδήποτε μπορούμε να εντοπίσουμε στο φυσικό βασίλειο. Επειδή δεν μπορούμε να τα γευτούμε όλα αυτά, η μέλισσα αναλαμβάνει το ρόλο του μεσολαβητή και στην ουσία μας ετοιμάζει αυτή το γευστικό συνδυασμό της φύσης και με τη σειρά μας εμείς το γευόμαστε.
Το μέλι στην πραγματικότητα είναι το νέκταρ της φύσης. Συλλέγεται με απλά λόγια, από τις μέλισσες οι οποίες πετάνε καθημερινά αρκετά χιλιόμετρα έξω από την κυψέλη κάνοντας ταξίδια, επισκέπτοντας κάθε λογής λουλούδι, αναζητώντας το νέκταρ.
Στη συνέχεια, ρουφάνε το νέκταρ από τα λουλούδια και το αποθηκεύουν στο δεύτερο ειδικό στομάχι που έχουν ενώ πετούν πίσω στην κυψέλη. Μόλις καταφτάσουν στην κυψέλη, παραδίδουν το νέκταρ σε μια άλλη ομάδα μελισσών μέσω τροφάλλαξης.
Οι μέλισσες που λαμβάνουν το νέκταρ αυτό, το κρατούν για περίπου 30 λεπτά. Κατά τη διάρκεια αυτής της μισής ώρας, ένζυμα μετατρέπουν το νέκταρ σε μια ουσία που περιέχει μέλι με αρκετή υγρασία. Μετά έχει σειρά η αποθήκευση, οι εργάτριες αποθηκεύουν τη γλυκιά αυτή ουσία σε κηρήθρες.
Λειτουργώντας συλλογικά όπως πάντα, για να εξατμιστεί η υγρασία από το αποθηκευμένο μέλι, άλλες μέλισσες κάνουν αέρα με τα φτερά τους. Μόλις η παραγωγή του μελιού τελειώσει και το μέλι τηρεί τις προϋποθέσεις για σφράγισμα τότε μια άλλη ομάδα μελισσών είναι υπεύθυνη για να σφραγίσει τις κηρήθρες με κερί, έτσι ώστε το μέλι να παραμείνει αναλλοίωτο μέχρι τη στιγμή της κατανάλωσης.
Γιατί είναι ή θα έπρεπε να είναι βασικό συστατικό για την υγεία του σώματος μας;
Αυτό το γευστικό θαύμα είναι ένας θησαυρός ιχνοστοιχείων και θρεπτικών στοιχείων για το σώμα μας. Είναι μια καθαρά φυσική πηγή υδατανθράκων που παρέχουν στο σώμα μας δύναμη και ενέργεια για να αντέξουμε την καθημερινότητα. Το πρώτο που χρειάζεται απαραίτητα ο οργανισμός για να ξεκινήσει τη μέρα του είναι ενέργεια, την οποία έχει καταναλώσει κατά τη διάρκεια της νύχτας. Έτσι ένα καλό πρωινό πρέπει να περιέχει μέλι. Και μπορεί να καταναλωθεί όχι μόνο στο πρωινό μας αλλά και σε όλες τις ώρες της ημέρας.
Το μέλι περιέχει φυσικά σάκχαρα, από τα οποία τα κυριότερα είναι η γλυκόζη, η οποία δίνει ενέργεια και η φρουκτόζη η οποία απορροφάτε άμεσα από τον οργανισμό, ο οποίος τη χρησιμοποιεί όταν τη χρειάζεται κατά την διάρκεια της ημέρας.
Τα σάκχαρα του μελιού είναι πιο εύκολα απορροφήσιμα από τον ανθρώπινο οργανισμό. Τα φωσφορικά άλατα που περιέχει βοηθούν στη σωστή αξιοποίηση της γλυκόζης. Επίσης οι βιταμίνες που περικλείονται, αν και σε χαμηλή συγκέντρωση, εξασφαλίζουν την απορρόφηση και χρησιμοποίηση των σακχάρων.
Περιέχει σημαντικές ποσότητες σε μέταλλα και ιχνοστοιχεία, συστατικά απαραίτητα για τον άνθρωπο. Επίσης, έχει σημαντική αντιβακτηριακή και αντιοξειδωτική δράση.
Το μέλι, εκτός από τα φυσικά σάκχαρα και τις βιταμίνες, περιέχει πάρα πολλά χρήσιμα συστατικά όπως πρωτεΐνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία, ένζυμα κ.α. Τα οποία έχουν μεγάλη θρεπτική αξία για τον οργανισμό. Μπορούμε να πούμε πως είναι μια υπερτροφή που συμβάλει και δυναμώνει τον οργανισμό μας. Μεταξύ άλλων η κατανάλωση μελιού βοηθά στην ελάττωση του ολικού αριθμού μικροβίων του εντέρου.
Επίσης το μέλι περιέχει ελεύθερα αμινοξέα και βιταμίνες που παρεμποδίζουν τη γλυκοζηλίωση. Και η φρουκτόζη που περιέχεται στο μέλι απορροφάται αργά από τον οργανισμό και αποθηκεύεται στο συκώτι, οπότε δεν αυξάνονται απότομα τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Και ο κατάλογος συνεχίζεται!
Μπορεί να αναπληρωθεί από κάποιο άλλο προϊόν, με ανάλογα θρεπτικά συστατικά και στοιχεία;
Σίγουρα υπάρχουν και αλλά φυσικά προϊόντα τα οποία συμβάλουν στην υγεία μας. Το μέλι όμως θα λέγαμε ότι είναι μοναδικό γιατί είναι ένας μοναδικός συνδυασμός με γλυκιά (όχι πάντα) γεύση! Επίσης το μέλι είναι το μόνο τρόφιμο το οποίο συλλέγεται από έντομα και μπορεί να καταναλωθεί από τον άνθρωπο!
Ποια είναι η καθημερινότητα ενός μελισσοκόμου ;
Η καθημερινότητα ποικίλει ανάλογα την εποχή. Η μέλισσα είναι εξαρτώμενη από τις καιρικές συνθήκες άρα και ο μελισσοκόμος. Καθότι προσωπικά κάνω νομαδική μελισσοκομία (δηλαδή ταξιδεύω σε διαφορά μέρη της Ελλάδας με τις μέλισσες μου), η καθημερινότητα μου είναι συναρπαστική και καθόλου βαρετή θα έλεγα.
Από τις αρχές του Φεβρουαρίου ξεκινάμε από την έδρα μας, την Ηλεία στην Πελοπόννησο, από όπου τα μελίσσια ξεχειμωνιάζουν και παραμένουν μέχρι τα μέσα Απρίλη όπου αρκετά από αυτά ταξιδεύουν προς μέρη τα οποία ανθίζουν οι πορτοκαλιές. Σειρά έχουν τα έλατα, το θυμάρι, το βαμβάκι, η βελανίδια, το πεύκο, το ρείκι. Καθώς και άλλες μελιτοφορίες ή ανθοφορίες ενδιάμεσα ανάλογα τις καιρικές συνθήκες και την δυναμικότητα των μελισσιών.
Στην ουσία η καθημερινότητα περιλαμβάνει την εύρεση και εξερεύνηση βουνών και κάμπων! Συχνά λέω πως η μελισσοκομία είναι σαν το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού. Τα βουνά της χώρας μας αλλά και οι κάμποι είναι γεμάτοι με γευστικούς θησαυρούς και οι μελισσοκόμοι είμαστε εξερευνητές. Πάντα ένα καινούριο μέρος κρύβει μια διαφορετική γεύση.
Πέρα από τη φροντίδα των μελισσιών έτσι ώστε πάντα να έχουν αρκετές προμήθειες, να είναι υγιή και να ξεκουράζονται, η δουλειά του μελισσοκόμου είναι συμπληρωματική. Η μέλισσα κάνει το 98% της δουλειάς. Ο μελισσοκόμος παρεμβαίνει στα πλαίσια φροντίδας και μετακίνησης. Η δουλειά θα λέγαμε ότι δεν σταματά ποτέ. Γιατί πάντα υπάρχει κάτι να κάνεις.
Καθότι αγροτική δουλειά έχει τις δυσκολίες της. Η δουλειά ξεκινάει από την αποθήκη όλο το χειμώνα, ετοιμάζεις και συντηρείς τις κυψέλες, τα πλαίσια και γενικά ετοιμάζεις όλα τα εφόδια που θα χρειαστείς μέσα στην μελισσοκομική χρονιά.
Μετά έρχεται η άνοιξη, η οποία θα λέγαμε ότι είναι ένα πανηγύρι για τα μελίσσια. Τα βλέπεις να μεγαλώνουν, να σμηνουργούν, να δουλεύουν ασταμάτητα. Εδώ είναι και η περισσότερη δουλειά καθότι την άνοιξη τα μελίσσια σε θέλουν εκεί συνέχεια.
Μετά έρχεται το καλοκαίρι όπου ξεκινάνε τα ταξίδια, «παίρνουμε τα βουνά» καθότι οι κάμποι ψεκάζονται ασταμάτητα με φυτοφάρμακα. Και τελειώνουμε πάλι στο κάμπο στο τέλος φθινόπωρου για ξεχειμώνιασμα και ξανά από την αρχή.
Ακούγεται δύσκολη δουλεία και με αρκετή καταπόνηση, όπως καταλαβαίνω από την περιγραφή σου.
Δυσκολίες πολλές. Καταρχήν οι μεταφορές γίνονται μόνο νύχτα. Με ότι αυτό συνεπάγεται. Άγχος, ξενύχτι, κούραση, κουβάλημα, αρκετή οδήγηση και πολλές αναποδιές. Δεύτερον τα μελίσσια είναι εκτεθειμένα σε οτιδήποτε μπορείς να σκεφτείς.
Στην ουσία η περιουσία ενός μελισσοκόμου βρίσκεται στο δρόμο. Μόνιμα εκτεθειμένα σε κλεψιές, φυτοφάρμακα, κακόβουλες πράξεις, φωτιές, πλημμύρες και ότι βάζει ο νους σου. Ένα γενικό άγχος με πολλές πίκρες αλλά και ακόμα περισσότερες γλύκες .
Τα τελευταία χρόνια γίνεται αρκετός λόγος για τη μείωση των μελισσών ή ότι είναι πιο αδύναμες. Ισχύει και αν ναι για τι είδους μείωση μιλάμε; Σε ποιους παράγοντες οφείλεται και αν είναι αναστρέψιμη;
Δεν υπάρχει μόνο μείωση των μελισσών αλλά και αρκετών εντόμων. Τα Νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα, η αλόγιστη χρήση τους, η απώλεια βιοτόπων, η κλιματική αλλαγή και αρκετές αρρώστιες έχουν κάνει την εμφάνιση τους και απειλούν τόσο αυτό το έντομο όσο και αλλά έντομα τα οποία επιτελούν όλα μαζί το 35% της επικονίασης. Οι μέλισσες χάνονται. Φεύγουν από την κυψέλη και δεν γυρίζουν πίσω.
Μια νέα ασθένεια γνωστή ως CCD (Colony Collapse Disorder) έχει αποδεκατίσει σύμφωνα με έρευνες πάνω από 10 εκατομμύρια κυψέλες στις Η.Π.Α. τα τελευταία 8 χρόνια, φανταστείτε τον αριθμό παγκοσμίως.
Τι περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα υπάρξουν από τον αφανισμό των μελισσών σε παγκόσμιο επίπεδο;
Αν εξαφανιστούν εντελώς οι μέλισσες τότε η ανθρωπότητα δεν θα μπορεί να αντεπεξέλθει. Από τα πορτοκάλια, τα μήλα, τον καφέ μέχρι τα αμύγδαλα, ότι καταναλώνουμε εξαρτάται από τις μέλισσες και την επικονίαση.
Η επικονίαση δεν θα μπορεί να επιτελεστεί στον απαραίτητο βαθμό. Σαν αποτέλεσμα τα φρούτα που όλοι τρώμε καθημερινά δεν θα είναι τα ίδια η φύση θα υποστεί πλήγμα και όπως έχει ειπωθεί και έχει γίνει γνωστό: “αν εξαφανιστούν οι μέλισσες, τότε απομένουν το πολύ 4 χρόνια ανθρώπινης ζωής”!
Σε διατροφικό επίπεδο, πόσο θα επηρεάσει την παγκόσμια αγορά, την παραγωγή και ποιότητα των τροφίμων και κατ’ επέκταση την υγεία του καταναλωτή;
Ότι γνωρίζουμε και τρώμε ως σήμερα δεν θα υπάρχει ή δεν θα είναι το ίδιο. Αρκετά φρούτα όπως τα γνωρίζουμε σήμερα δεν θα είναι το ίδιο ανεπτυγμένα. Η επικονίαση από τις μέλισσες οφείλεται για την εικόνα, τη γεύση και την ποσότητα της παραγωγής. Αν εξαφανιστούν οι μέλισσες τότε όλα αυτά τα ξεχνάμε.
Μπορεί ο καθένας μας να κάνει κάτι για να βοηθήσει ή όχι; Αν ναι, τι;
Και βέβαια μπορεί! Ο καθένας μας μπορεί να βοηθήσει τις μέλισσες διατηρώντας την αυτοφυή βλάστηση και την προστασία των οικοσυστημάτων. Επίσης η κατανόηση και εξοικείωση με τον ρόλο της μέλισσας, είναι ένα από τα σημαντικότερα μέτρα για την προστασίας της.
Περιορίζοντας τους ψεκασμούς στον απολύτως απαραίτητο βαθμό, πάντα μετά το σούρουπο καθώς και τον περιορισμό στη χρήση φυτοφαρμάκων ειδικά την περίοδο της ανθοφορίας. Η ορθή χρήση φυτοφαρμάκων είναι κάτι που στην χώρα μας, οι αγρότες έχουμε υποχρεωτικά διδαχθεί και πάρει πιστοποίηση για αυτό(εδώ γελάμε). Στο βωμό του χρήματος και την αύξηση της παραγωγής όλα αυτά καταπατούνται.
Το αποτέλεσμα είναι εκατομμύρια νεκρές μέλισσες με κόστος ανυπολόγιστο τόσο για τον μελισσοκόμο αλλά και για το ίδιο το περιβάλλον. Όμως υπάρχουν λύσεις…
Η αμειψισπορά είναι ένα μοντέλο γεωργίας φιλικό προς τις μέλισσες που μπορεί να υιοθετηθεί από τους αγρότες. Ένας ακόμα τρόπος που όλοι μπορούμε να βοηθήσουμε, είναι φυτεύοντας λουλούδια αλλά και δέντρα τα οποία είναι μελισσοκομικού ενδιαφέροντος. Ένα δεντρολίβανο, μια λεβάντα, ένας βασιλικός σε μια γλάστρα κάνει τη διαφορά. Πόσο μάλλον σε κάθε σπίτι, σε κάθε χωριό, πόλη, σε κάθε χώρα.
Μπορεί να νοθευτεί το μέλι; Πως και τι αλλάζει στην ποιότητα της σύστασης του; Ελλοχεύουν κίνδυνοι για την υγεία του καταναλωτή από τη νοθεία;
Ναι σε όλα! Το μέλι μπορεί να νοθευτεί. Και δυστυχώς συμβαίνει. Ένα νοθευμένο μέλι συνήθως είναι αναμειγμένο με παράνομα αντιβιοτικά και μέταλλα. Έχουμε φτάσει σε μια εποχή όπου το μέλι της μέλισσας μπορεί να κριθεί ακατάλληλο για να πάρει θέση σε κάποιο ράφι σούπερ μάρκετ αλλά το μέλι εργαστηρίου και πολλές φορές αμφιβόλου προέλευσης μένει αλώβητο, κατάλληλο και σε ελκυστική τιμή. Είναι για γέλια και για κλάματα.
Εισαγόμενα μέλια αγνώστου προέλευσης βαφτίζονται Ελληνικά και πουλιούνται σε χαμηλές τιμές. Καταναλώνοντας μέλι εργαστηρίου σίγουρα δεν λαμβάνεις όλα τα θρεπτικά στοιχεία που αναφέραμε παραπάνω. Επίσης δεν μιλάμε πλέον για ένα φυσικό προϊόν. Μιλάμε για κάτι φασόν και όχι κάτι μοναδικό.
Αν σκεφτείς ότι η κάθε μέλισσα στη διάρκεια της συνολικής ζωής της θα συλλέξει περίπου 0.5 του γραμμαρίου μέλι τότε μια κουτάλια μέλι στο τσάι σου είναι απολύτως μοναδική. Το ερώτημα είναι απλό: Θες κάτι αληθινά μοναδικό ή κάτι ψεύτικο;
Για αυτό στήριξε τον μελισσοκόμο της γειτονιάς σου, του χωριού σου, της πόλης σου. Προτίμησε τον. Ζήτησε του να σου δείξει, να σου πει, να σε ξεναγήσει στον κόσμο της μέλισσας. Θα το χαρεί και αυτός και εσύ!
Κάθε χρόνο στις 20 Μάιου γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα της Μέλισσας. Σε μια κοινή και παγκόσμια προσπάθεια να διασωθεί η ζωή και το έργο που προσφέρει στον πλανήτη μας. Με όσα διαβάσατε είμαι σίγουρος πως και εσείς θα εκτιμήσετε περισσότερο την αξία της. Ας βοηθήσουμε όλοι μαζί στη διατήρηση της περιβαλλοντικής ισορροπίας της Γης.
Επιμέλεια άρθρου: Βογιατζής Ηλίας
*Το φωτογραφικό υλικό ανήκει στον Δημήτρη Βότση και στα Μελισσοκομικά προϊόντα Βότση. Μια εταιρία με 30 χρόνια επαγγελματικής Μελισσοκομίας. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε το website www.votsis-bee-products.business.site ή τη σελίδα τους στο Facebook Μελισσοκομικά Προϊόντα Βότση – Votsis Bee Products. Τους ευχαριστώ για την παραχώρηση του φωτογραφικού υλικού και τις πληροφορίες που χρειάστηκαν, για να ολοκληρωθεί το συγκεκριμένο άρθρο.