Αντιμέτωπα με το ρατσισμό τα άτομα με αναπηρίες
Απαράδεκτες συμπεριφορές ακόμη και στο σχολικό περιβάλλον και δικαιώματα που καταπατούνται κατάφωρα
Κενά, ελλείψεις και αδυναμίες. Δικαιώματα που καταπατούνται κατάφωρα. Άνθρωποι με αναπηρίες σε ένα κράτος ανάπηρο από κάθε άποψη. Παιδιά που βιώνουν λόγω της αναπηρίας τους ακόμη και το ρατσισμό, που για να πάρουν τα τεχνικά μέσα -απαραίτητα για την εκπαίδευσή τους- χρειάζεται να περιμένουν μήνες.
Και άνθρωποι κλεισμένοι σε ένα ψυχιατρείο ελλείψει υποδομών. Εκθέσεις διαπιστώνουν τη γύμνια της Κυπριακής Δημοκρατίας όσον αφορά την κατάσταση των θεμεμιωδών δικαιωμάτων των ΑμεΑ. Υπάρχει ένα Σχέδιο Δράσης -το δεύτερο στη σειρά- το οποίο αγγίζει τα κενά και τις αδυναμίες. Υπήρχε όμως και το πρώτο Σχέδιο Δράσης για την Αναπηρία. Δράσεις όμως λιγοστές έγιναν…
Της Μαρίνας Κουμάστα
Πριν από ένα χρόνο περίπου (Απρίλιο 2017) το φως της δημοσιότητας είδε η έκθεση της αρμόδιας Επιτροπής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την υλοποίηση της Σύμβασης του ΟΗΕ για Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (ΑμεΑ). Εξήντα ανησυχητικές παρατηρήσεις που στερούν το δικαίωμα στα ΑμεΑ να ζήσουν αξιοπρεπώς και ανεξάρτητα καταγράφονταν στο κείμενο της Επιτροπής, η οποία εξέφραζε πολύ σοβαρές ανησυχίες σε ό,τι αφορά την εφαρμογή των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες, καθώς έκανε λόγο για απουσία στατιστικών και άλλων δεδομένων για θέματα αναπηρίας και για μη ύπαρξη στρατηγικής αποϊδρυματοποίησης των ΑμεΑ που διαμένουν νόμιμα, ελλείψει άλλων δομών, στο νοσοκομείο Αθαλάσσας. Μιλούσε συγκεκριμένα για «πολύ φτωχή υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Αναπηρία 2013-2015» και εισηγείτο την υιοθέτηση ενός νέου Εθνικού Σχεδίου με την απαραίτητη χρηματοδότηση για την υλοποίησή του.
Μνεία έκανε η Επιτροπή και στην απουσία υπηρεσιών φροντίδας, στήριξης και υποστήριξης των ΑμεΑ σε σχέση με την ανεξάρτητη διαβίωσή τους.Υποδείκνυε ταυτόχρονα την ανεπάρκεια υπηρεσιών σε θέματα που αφορούν τη χρηματοδότηση των προγραμμάτων που προορίζονται για τη στήριξη των ΑμεΑ ενώ υπογράμμιζε την ανυπαρξία ορθών πολιτικών. Ανάμεσα σε άλλα, η Επιτροπή σημείωνε με ανησυχία ότι οι δημόσιες μεταφορές δεν είναι ικανοποιητικές σε όλες τις μορφές τους λαμβάνοντας υπόψη ότι μόνο το ένα τρίτο των λεωφορείων είναι προσβάσιμα και ότι άτομα με αναπηρίες που χρησιμοποιούν τροχοκάθισμα υπερχρεώνονται συχνά διπλά, συγκρινόμενοι με το υπόλοιπο του πληθυσμού όταν μεταφέρουν μαζί τους το τροχοκάθισμα μέσα στο ταξί. Στην κατάληξη η Επιτροπή, εισηγείτο στην Κυπριακή Δημοκρατία όπως εντός 12 μηνών ετοιμάσει και εφαρμόσει μια σειρά από μέτρα που θα έχουν ως στόχο τη στήριξη των ατόμων με αναπηρίες.
Ένα χρόνο μετά…
Ένα χρόνο μετά, το Υπουργείο Εργασίας όντως έχει ετοιμάσει την πρώτη Εθνική Στρατηγική για την αναπηρία και το νέο Σχέδιο Δράσης. Ανακοίνωσε μάλιστα διαβούλευση με τους πολίτες και τους φορείς που σχετίζονται με την αναπηρία, η οποία λήγει στις 15.04.2018.
Σε πρόσφατη απάντησή της, σε σχετικό ερώτημα που υπέβαλε ο βουλευτής του Κινήματος Οικολόγων Γιώργος Περδίκης, η Υπουργός Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, αναφέρει ότι στα πλαίσια του συντονιστικού του ρόλου για την εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, έχει ετοιμάσει, σε συνεργασία με άλλα Υπουργεία και κρατικές υπηρεσίες και μετά από διαβούλευση με τις οργανώσεις που αντιπροσωπεύουν τα άτομα με αναπηρίες, αλλά και τα ίδια τα άτομα και τις οικογένειές τους, την πρώτη Εθνική Στρατηγική για την Αναπηρία για την περίοδο 2018 – 2028, στην οποία περιλαμβάνονται και οι Δράσεις για τη Νοητική Αναπηρία.
Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, βασικό μέσο επίτευξης των στρατηγικών επιδιώξεων και στόχων που έχουν διαμορφωθεί στα πλαίσια της Πρώτης Εθνικής Στρατηγικής για την Αναπηρία είναι το Δεύτερο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Αναπηρία, το οποίο αφορά την περίοδο 2018- 2020 και περιλαμβάνει, ανά Υπουργείο, τόσο τις συνεχιζόμενες υφιστάμενες δράσεις, όσο και νέες στοχευμένες δράσεις που θα υλοποιηθούν στη συγκεκριμένη περίοδο.
Αναφορικά με την προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με νοητική αναπηρία, σύμφωνα με την Υπουργό, έχουν περιληφθεί οι πιο κάτω δράσεις:
•Η παροχή χορηγίας 310.000 ευρώ ετησίως στην Επιτροπή Προστασίας Νοητικά Καθυστερημένων Ατόμων από το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, με στόχο την υποστήριξη της Επιτροπής για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων με νοητική αναπηρία και τη λειτουργία συντονιστικής υπηρεσίας έγκαιρης παιδικής
παρέμβασης.
•Η αποϊδρυματοποίηση 8 ατόμων με πολύ σοβαρές αναπηρίες και διαταραχές συμπεριφοράς, που διέμεναν στο Θάλαμο 14 του Νοσοκομείου Αθαλάσσας και η συνέχιση λειτουργίας της Κατοικίας Υποστηριζόμενης Διαβίωσης «Λήδρα» για τα άτομα αυτά, με στόχο την υποστήριξή τους στη διαβίωση σε κατοικία μέσα στην κοινότητα.
• Η υποστήριξη στη διαβίωση πέντε πρώην οικότροφων του Κέντρου Επαγγελματικής Αποκατάστασης Αναπήρων και η παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών για διαβίωσή τους σε κατοικίες μέσα στην κοινότητα, υπό την εποπτεία του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες.
• Η δημιουργία νέων κατοικιών υποστηριζόμενης διαβίωσης στην κοινότητα και η διαμόρφωση νέου θεσμικού πλαισίου για την αποϊδρυματοποίηση και ανεξάρτητη διαβίωση/υποστηριζόμενη διαβίωση. Στόχος είναι η ένταξη 40 ατόμων με σοβαρές αναπηρίες σε προγράμματα υποστηριζόμενης διαβίωσης και η δημιουργία θεσμικού πλαισίου όσον αφορά τη δημιουργία και λειτουργία δομών και υπηρεσιών για ανεξάρτητη/υποστηριζόμενη διαβίωση, κυρίως για τα άτομα με σοβαρές αναπηρίες.
•Η δημιουργία Κέντρου Πολυθεματικής Αξιολόγησης για τον Αυτισμό (για παιδιά προσχολικής ηλικίας), το οποίο θα εξυπηρετεί 300 παιδιά προσχολικής ηλικίας και οικογένειες ετησίως με έγκαιρη πρώιμη αξιολόγηση αυτισμού, παροχή συμβουλευτικής στο παιδί και την οικογένεια και λειτουργία Κέντρου Ημέρας».
Οι ανάγκες παιδιών με προβλήματα όρασης
Μέχρι όμως οι δράσεις να γίνουν πράξεις τα ΑμεΑ εξακολουθούν να βρίσκονται αντιμέτωπα με σοβαρά προβλήματα που τους στερούν βασικά τους δικαιώματα. Ενδεικτικό το παράδειγμα των παιδιών με προβλήματα όρασης. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Παγκύπριας Συνομοσπονδίας Συνδέσμων Γονέων Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Χρίστο Αυγουστίνο, βασικές ανάγκες υπάρχουν στο θέμα των τυφλών. Δεν πιστεύω πως φέτος θα λυθούν τα προβλήματα, είπε, για να προσθέσει ότι πέρσι «ξεκινήσαμε – με την έγκριση από τον τέως Υπουργό Παιδείας – την ηλεκτρονική μορφή όλης της ύλης των βιβλίων και μέχρι στιγμής, έγινε το βιβλίο των ελληνικών και των μαθηματικών της πρώτης τάξης του δημοτικού. Αντιλαμβάνεστε ότι αυτό πρέπει να γίνει για όλες τις τάξεις της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Ένας μαθητής με μειωμένη όραση όταν δεν έχει στη διάθεσή του το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν μπορεί καν να διαβάσει». Εκατό περίπου μαθητές παγκύπρια έχουν μειωμένη όραση με το 80-90% από αυτούς να χρειάζονται τα ηλεκτρονικά βιβλία. Από την ηλεκτρονική μορφή των βιβλίων μπορούν να βοηθηθούν και παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ή δυσλεξία. Αρκετές χώρες, σύμφωνα με τον κ. Αυγουστίνου, κατάφεραν την ηλεκτρονική μορφή των βιβλίων με ευρωπαϊκά κονδύλια. «Θα επιδιώξουμε να μιλήσουμε και με τον νέο Υπουργό Παιδείας και σίγουρα ένα θέμα το οποίο θα θέσουμε επί τάπητος είναι αυτό», είπε. Ανάμεσα στα προβλήματα που σήμερα ταλαιπωρούν τα άτομα με ειδικές ικανότητες -κυρίως τα παιδιά- είναι οι καθυστερήσεις στην παροχή τεχνικών μέσων.
«Αρχίζει το σχολείο τον Σεπτέμβριο, μέχρι να γίνει η καταγραφή, να ακολουθηθούν οι διαδικασίες και μια οικογένεια να πάρει το τεχνικό μέσο που χρειάζεται φτάνουμε τον Μάρτιο, Απρίλιο», δήλωσε χαρακτηριστικά. Ο κ.. Αυγουστίνου χαιρέτισε πάντως την Εθνική Στρατηγική και το νέο Σχέδιο Δράσης για την Αναπηρία λέγοντας ότι «αγγίζει πολλά από τα κενά που υπάρχουν σήμερα».
Εκπαιδευτικό σύστημα στα πλαίσια των Συμβάσεων του ΟΗΕ…
Μέχρι τον Ιούνιο του 2018, όπως αναφέρεται στο Σχέδιο Δράσης, το Υπουργείο Παιδείας θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος στα πλαίσια των Συμβάσεων του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού και των ατόμων με αναπηρία. Στις δράσεις που άπτονται των αρμοδιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας και οι οποίες περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Δράσης για την Αναπηρία, με ορίζοντα εφαρμογής τους μέχρι το 2020, είναι η προώθηση νέων δράσεων που αφορούν την κατάργηση στερεοτύπων στην εκπαίδευση ενάντια στις γυναίκες και κορίτσια με αναπηρία, η επιμόρφωση και εκπαίδευση σχολικών βοηθών/συνοδών, γονέων, εκπαιδευτικών (ειδικών και συνηθισμένων σχολείων).
Ανάμεσα σε άλλα, προωθείται η αναβάθμιση των προεπαγγελματικών προγραμμάτων που εφαρμόζει το Υπουργείο, η ενημέρωση των μαθητών για τα δικαιώματα των ΑμεΑ και η λήψη μέτρων για διασφάλιση της προσβασιμότητας των παιδιών στο χώρο του σχολείου, δημιουργώντας την κατάλληλη κτιριακή υποδομή (ανελκυστήρες, ράμπες, σήμανση, τουαλέτες αναπήρων κ.λπ.).
Συμπεριφορές που εξοργίζουν
Δεν είναι η πρώτη φορά που έχει καταγγελθεί η ρατσιστική συμπεριφορά εκπαιδευτικών, λειτουργών υγείας, αλλά και πολιτών απέναντι στα άτομα με αναπηρία. Στην έκθεσή της η Επιτροπή Προστασίας Νοητικά Καθυστερημένων Ατόμων, για το 2016, αναφέρεται σε τέτοιες απαράδεκτες συμπεριφορές και ενδεικτικά κάνει λόγο για προσβλητική συμπεριφορά από λειτουργούς του δημοσίου σε οικογένειες ατόμων με νοητική αναπηρία, αλλά και για προκλητική συμπεριφορά από εκπαιδευτικούς προς γονείς παιδιών με νοητική αναπηρία. Την απαράδεκτη συμπεριφορά εκπαιδευτικού σε δημόσιο σχολείο κατήγγειλε στη «Χ» και ο πρόεδρος της ΠΟΣΥΓΟΠΕΑ.
Όπως είπε η εν λόγω εκπαιδευτικός «άφησε πίσω από σχολική εκδρομή μαθητή με αναπηρία με τη δικαιολογία ότι “δεν θα καταλάβαινε τίποτε”». Υπάρχουν τέτοια κρούσματα, δυστυχώς, είπε ο κ. Αυγουστίνου για να εκφράσει την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι στο Σχέδιο Δράσης για την αναπηρία υπάρχει πρόνοια για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.