Οι Αθηναίοι την 28η Οκτωβρίου 1940 βγήκαν στους δρόμους με ενθουσιασμό – “Τραγουδούν, γελούν, κάνουν σαν παιδιά που ξεκινούν για μια ευχάριστη εκδρομή”.
“Ξεκινώ για την Αθήνα νωρίτερα από τη συνηθισμένη μου ώρα. Στο λεωφορείο διαβάζω την εφημερίδα μου και ξεχνιούμαι. Απάθειά μου. Oι επιβάτες μιλούν για τον πόλεμο με πολλή ψυχραιμία και κάποτε με ευθυμία. Μετά τους Αμπελοκήπους, μπαίνοντας στην Αθήνα, αντικρίζω την πρώτη πολεμική εικόνα και αισθάνουμαι την πρώτη συγκίνηση της ημέρας. Μια στρατιωτική μονάδα φεύγει από τα Παραπήγματα. Oι στρατιώτες είναι άοπλοι. Είναι πολύ νέοι και καλά ντυμένοι. Τραγουδούν, γελούν και παίζουν φάπες, κάνουν σαν παιδιά που ξεκινούν για μια ευχάριστη εκδρομή”, γράφει ο Γιώργος Θεοτοκάς, ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες διανοούμενους του 20ου αιώνα, περιγράφοντας εκείνο το πρωινό της 28 Οκτωβρίου.
Την πρώτη ημέρα του ελληνοιταλικού πολέμου που θα σήμανε και την πρώτη νίκη της Ευρώπης ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα και θα οδηγούσε στο ηρωικό Έπος του 1940.
Λίγες ώρες νωρίτερα ο ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμμανουέλε Γκράτσι είχε επιδώσει ο ίδιος το τελεσίγραφο στον Έλληνα Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά στην οικία του στη Κηφισιά. Η απάντηση του Μεταξά “Alors, c’est la querre” (“Λοιπόν, τότε έχουμε πόλεμο”). Πλέον η Ελλάδα ήταν σε εμπόλεμο κατάσταση με την Ιταλία με το ραδιόφωνο να μεταδίδει διαρκώς το περίφημο πρώτο ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου: “Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλουν από της 5:30 πρωινής σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους”.
Ο Θεοτοκάς έφτασε στο γραφείο και στη συνέχεια βγήκε στην Βουκουρεστίου. “Παντού υπάρχει μια κίνηση ασυνήθιστη, αλλά τίποτα που να μοιάζει με φόβο. O κόσμος είναι γενναίος και εύθυμος, πηγαινοέρχεται στους δρόμους, συζητεί με θέρμη, αλλά χωρίς υπερβολική νευρικότητα.
Στη γωνία Βουκουρεστίου και Σταδίου μια αρκετά μεγάλη διαδήλωση νέων έχει επιτεθεί στα γραφεία της Ala Litoria. Σπάζουν τις πόρτες, μπαίνουν μέσα και τα σπάνουν όλα, γεμίζουν το δρόμο με συντρίμμια και χαρτιά. Το νεανικό πλήθος φωνάζει και γελά. Αισθάνουμαι ότι μου μεταδίδει τον ενθουσιασμό του, φωνάζω και εγώ και γελώ. Σιγά σιγά η Αθήνα παίρνει το ύφος των μεγάλων εθνικών εορτών, κάτι που θυμίζει λ.χ. τα Εκατόχρονα της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά πιο αυθόρμητα και πιο νεανικά.
Καιρός θαυμάσιος, καταγάλανος ουρανός. Πλήθη νέων […] έχουν χυθεί στους κεντρικούς δρόμους, με λάβαρα, σημαίες, δάφνες, μουσικές. […] O κόσμος συμμετέχει σ’ αυτές τις εκδηλώσεις, χειροκροτεί, ζητωκραυγάζει. Είχα πολλά, πάρα πολλά χρόνια να δω τέτοιον ενθουσιασμό στην Αθήνα. Αισθάνεται κανείς ένα πάθος μες στον αέρα, ένα φανατισμό, μια λεβεντιά. Ξύπνησε το ελληνικό φιλότιμο, είναι κάτι ωραίο. Και μια τέλεια εθνική ενότητα. Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που αισθάνουμαι τέτοιαν ομόνοια να βασιλεύει στον τόπο”.
Αυτή ήταν η αντίδραση των Ελλήνων, “με το χαμόγελο στα χείλη ” όπως τραγούδησε και η Σοφία Βέμπο. Σκαρφαλωμένοι στα τραμ και στα λεωφορεία της Αθήνας , συναθροισμένοι νέοι άνθρωποι με το χαμόγελο στα χείλη έδωσαν το γοργό ρυθμό του πολέμου στους δρόμους της πόλης. Οι Αθηναίοι βγήκαν στους δρόμους και τις πλατείες με ενθουσιασμό ενώ με έκτακτες εκδόσεις, οι εφημερίδες, οι οποίες στα πρωτοσέλιδά τους είχαν ηχηρούς τίτλους και πύρινα άρθρα, ζητούσαν επιτακτικά να δοθεί ένα σκληρό μάθημα στους Ιταλούς. Άλλωστε η προσβολή στην Τήνο με τον τορπιλισμό της “Έλλης” ανήμερα της Παναγιάς ήταν πρόσφατη.
Κανείς δεν έμεινε πίσω
Ανάμεσα στους χιλιάδες Έλληνες που πολέμησαν ήταν και πολλοί διάσημοι ή φαντάροι που αργότερα διακρίθηκαν στον καλλιτεχνικό στίβο. Ηθοποιοί, ζωγράφοι, ποιητές και πεζογράφοι παρουσιάστηκαν στην πρώτη γραμμή.
Ο ηθοποιός Διονύσης Παπαγιαννόπουλος με την κήρυξη του πολέμου το 1940 κλήθηκε να υπηρετήσει στην πρώτη γραμμή και πήρε μέρος σε μεγάλες μάχες…
Με την έναρξη του πολέμου ο Οδυσσέας Ελύτης κατατάχθηκε ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου Α΄ Σώματος Στρατού. Στις 13 Δεκεμβρίου 1940 μετατέθηκε στη ζώνη πυρός. Στις 26 Φεβρουαρίου 1941 μεταφέρθηκε με σοβαρό κοιλιακό τύφο στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων.
Το 1940 ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε στο Μηχανικό στο Κούτσι, στην Αλβανία. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Τσαρούχης ζωγράφισε και την περίφημη θαυματουργή εικόνα “Παναγία της Νίκης”….
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, ο ποιητής και πεζογράφος Νίκος Καββαδίας ήταν 30 ετών. Πήγε στο αλβανικό μέτωπο, όπου αρχικά υπηρέτησε ως τραυματιοφορέας, ενώ αργότερα βοήθησε στον σταθμό υποκλοπής της τρίτης Μεραρχίας, καθώς είχε δίπλωμα ασυρματιστή. Με τη συνθηκολόγηση του ελληνικού στρατού επέστρεψε στην Αθήνα….
Από αριστερά στη φωτογραφία όρθιοι: Δ. Γαλερίδης (δημοσιογράφος), Γεώργιος Καρτάλης (υπουργός), Δ. Θιβαδόπουλος (καθηγητής), Γεώργιος Θεοτοκάς (συγγραφέας), Συμεόνογλου (βιομήχανος) Κώστας Μάγερ (δημοσιογράφος). Καθιστοί: Ευ. Μαγκλιβέρας (βαρύτονος), Λάμπρος Κωνσταντάρας (ηθοποιός) Κώστας Σάμιος (τενόρος) και Τσαλίκης (έμπορος)….
Αριστερά ο Νίκος Καββαδίας
.