Οι παραλλαγές που παρατηρούνται µεταξύ των µελών του ίδιου είδους, ονοµάζονται “ατοµικές διαφορές’’. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι αυτές
αποτελούν φυσικό νόµο, σε ορισµένα άτοµα οι αποκλίσεις είναι τόσο σηµαντικές ώστε να παρεµποδίζεται η οµαλή εξέλιξη και προσαρµογή τους. Τα άτοµα µε τέτοιου είδους αποκλίσεις έχουν κατά καιρούς ονοµαστεί ανώµαλα, απροσάρµοστα, ψυχανώµαλα, δυσπροσάρµοστα, δύσκολα, προβληµατικά, άτοµα µε διαταραχές του χαρακτήρα και της συµπεριφοράς, αποκλίνοντα.
Πρόκειται για ονοµασίες που µε την πάροδο του χρόνου εξαλείφονται και αντικαθίστανται από άλλους πιο δόκιµους όρους, που απορρέουν από την εκάστοτε κοινωνική ευαισθησία.
‘Ετσι, υπάρχουν άτοµα µε ελαττωµατικά αισθητήρια όργανα, (τυφλά, κωφά, βαρήκοα), άτοµα µε σωµατικές αναπηρίες, άτοµα που πάσχουν από χρόνιες ασθένειες, άτοµα πάσχοντα από ψυχικά νοσήµατα, άτοµα µε ανεπαρκή νοητική ανάπτυξη κ.ο.κ. Η τελευταία καθιερωθείσα ονοµασία για τα άτοµα αυτά, είναι ο όρος “άτοµα µε ειδικές ανάγκες”, οι ιδιαιτερότητες των οποίων θα µας απασχολήσουν σεαυτήν την συζήτηση.
Η στάση της κοινωνίας απέναντι στα άτοµα µε ειδικές ανάγκες διαφέρει από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία. Ο Καιάδας της αρχαίας Σπάρτης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα της σκληρότητας µε την οποία οι κοινωνίες αντιµετώπιζαν τα µειονεκτούντα παιδιά.
Στην προχριστιανική περίοδο, τα “ελαττωµατικά” άτοµα παραµελούνταν , καταδιώκονταν ή ακόµα και θανατώνονταν. Με την εµφάνιση του Χριστιανισµού και τα κηρύγµατα αγάπης και φιλανθρωπίας που αυτός έφερε, τα άτοµα αυτά έτυχαν περίθαλψης και προστασίας.
Νωρίς στους χριστιανικούς χρόνους, ιδρύονταν άσυλα και οικοτροφεία, µακριά ωστόσο από τους υπόλοιπους ανθρώπους, όπου τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες τοποθετούνταν και παρέµεναν σε όλη τους τη ζωή µε κύριο στόχο τον περιορισµό του σωµατικού πόνου και κινδύνου της ασιτίας. Μετά τον Β’ παγκόσµιο πόλεµο παρατηρείται ζωηρή επιθυµία και έµπρακτο ενδιαφέρον για πλήρη αποδοχή των αποκλινόντων ατόµων και για παροχή συστηµατικής βοήθειας, ώστε να µπορέσουν τα άτοµα αυτά να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο.
Τα τελευταία χρόνια, σηµειώνεται µια συνεχώς εξελισσόµενη προσπάθεια για εκπαίδευση και ανάπτυξη των ικανοτήτων αυτών των ατόµων, µε σκοπό την κοινωνική τους αποκατάσταση. ‘Ετσι, την µακρά περίοδο απαισιοδοξίας, στην οποία ως καλύτερος τρόπος αντιµετώπισης των ατόµων µε ειδικές ανάγκες θεωρούνταν η ιδρυµατική πρόνοια, αντικατέστησε µια περίοδος αισιοδοξίας, στην οποία µε κατάλληλη αγωγή και εκπαίδευση, γίνεται ολοένα και πιο εφικτή η οικονοµική και κοινωνική ανεξαρτητοποίηση τους. ‘Ετσι, από την εξόντωση και τη θανάτωση σε παλιότερες εποχές, την αποµόνωση και την ιδρυµατική προστασία, φτάσαµε σήµερα στην εποχή, που διεθνώς επιδιώκεται η οµαλοποίηση των ατόµων µε ειδικές ανάγκες, δηλαδή η παροχή συστηµατικής βοήθειας, έτσι ώστε τα άτοµα αυτά να ζήσουν, όσο τους επιτρέπουν οι περιορισµένες ικανότητές τους, µέσα στην ανθρώπινη κοινωνία µε τους συνανθρώπους τους.
Η νέα αυτή τάση για κοινωνική αποδοχή και αξιοποίηση των αποκλινόντων ατόµων οφείλεται σε πλήθος παραγόντων. Η επικράτηση των δηµοκρατικών ιδεών είχε ως αποτέλεσµα την αναγνώριση ίσων δικαιωµάτων για όλους τους πολίτες, και ιδιαίτερα της εκπαίδευσης και της κοινωνικής περίθαλψης, ανεξάρτητα από τις ικανότητες και τις αναπηρίες τους.
Σύλλογοι γονέων και κηδεµόνων παιδιών µε ειδικές ατόµων έχουν συσταθεί σε όλες τις χώρες του κόσµου, ασκώντας πίεση στην κοινωνία και το επίσηµο κράτος για την λήψη ειδικών µέτρων υπέρ των αποκλινόντων ατόµων, όπως για παράδειγµα η ίδρυση ειδικών σχολείων, η λειτουργία ειδικών κέντρων επαγγελµατικής µαθητείας, η κατάρτιση ειδικού διδακτικού προσωπικού, η εξασφάλιση εργασίας µε την θεσµοθέτηση της υποχρεωτικής πρόσληψης από ιδιωτικές και κρατικές υπηρεσίες ενός ορισµένου αριθµού ατόµων µε ειδικές ανάγκες κτλ.
Η ανάπτυξη επίσης της ψυχοµετρίας και της ψυχολογίας των ατοµικών διαφορών βοήθησε στην καλύτερη κατανόηση των χαρακτηριστικών των αποκλινόντων ατόµων, µε αποτέλεσµα να διαπιστωθούν οι δυνατότητες εξέλιξης και κοινωνικής τους προσαρµογής. Επιπλέον, λόγοι οικονοµικοί και πρακτικοί επέβαλλαν την κοινωνική ένταξη των ατόµων µε ειδικές ανάγκες, διότι είναι λιγότερο δαπανηρό για µια κοινωνία να εκπαιδεύσει τα άτοµα αυτά και να τα βοηθήσει να ζήσουν µέσα στο κοινωνικό σύνολο ανεξάρτητα απ’ ότι να τα περιθάλψει σε ένα ίδρυµα κοινωνικής προστασίας για όλη τους την ζωή.
Μέσα σε αυτήν την λογική κινείται και η προσπάθεια πολλών προγραµµάτων, που χρηµατοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή ‘Ενωση για επαγγελµατική κατάρτιση και αποκατάσταση των ατόµων αυτών, µέσω της δηµιουργίας Κέντρων Επαγγελµατικής Κατάρτισης (Κ.Ε.Κ.), στα οποία µπορούν να εκπαιδευτούν σε διάφορες επαγγέλµατα και αποτελέσουν αξιοποιήσιµο εργατικό δυναµικό.
Άτοµα µε ειδικές ανάγκες κατά την έννοια του παρόντος θεωρούνται τα άτοµα που έχουν σηµαντική δυσκολία µάθησης και προσαρµογής εξαιτίας σωµατικών, διανοητικών, ψυχολογικών, συναισθηµατικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων.
Στα άτοµα αυτά περιλαµβάνονται όσοι έχουν νοητική ανεπάρκεια ή ανωριµότητα, όσοι έχουν ιδιαίτερα σοβαρά προβλήµατα όρασης ή ακοής, όσοι έχουν νευρολογικά ή ορθοπεδικά ελαττώµατα ή προβλήµατα υγείας. Ακόµα η κατηγορία αυτή περιλαµβάνει και άτοµα µε προβλήµατα λόγου και οµιλίας, µε ειδικές δυσκολίες στη µάθηση (όπως δυσλεξία, δυσαριθµησία, δυσαναγνωσία) ή άτοµα µε σύνθετες γνωστικές, συναισθηµατικές και κοινωνικές δυσκολίες και όσοι παρουσιάζουν αυτισµό και άλλες διαταραχές ανάπτυξης.
Τέλος, στα άτοµα µε ειδικές ανάγκες περιλαµβάνονται επίσης πρόσωπα νηπιακής, παιδικής και εφηβικής ηλικίας, που δεν ανήκουν σε µία από τις προηγούµενες περιπτώσεις, αλλά έχουν ανάγκη από ειδική εκπαιδευτική φροντίδα για ορισµένη περίοδο ή για ολόκληρη την περίοδο της σχολικής ζωής τους.
Εκτός από τους περιορισµούς που ούτως ή άλλως θέτει η αναπηρία τους, τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες έχουν να αντιµετωπίσουν και πολλά άλλα ακόµα, που σχετίζονται τόσο µε την προσαρµογή τους και µε την αποδοχή τους από το κοινωνικό πλαίσιο, όσο και µε την αποδοχή της ίδιας της εικόνας τους και του είδους της αναπηρίας τους. Είναι προφανές πως η πραγµατικότητα της αναπηρίας είναι και για τους ίδιους τροµακτική και αποδοχή του εαυτού τους ως “άτοµα µε ειδικές ανάγκες” είναι µια διαδικασία µακρόχρονη και επώδυνη.
Το ναρκισσιστικό πλήγµα που συνεπάγεται µια τέτοια αποδοχή µπορεί να οδηγήσει στην αυτοαποµόνωση ή στην οργάνωση της καθηµερινότητάς τους µε το µειονέκτηµά τους στο επίκεντρο τόσο της δικής τους ζωής όσο και του περιβάλλοντός τους. Ως αποτέλεσµα, µπορούν να εµφανίζουν εξάρτηση, παθητικότητα, χαµηλή αυτοεκτίµηση και έλλειψη ενδιαφέροντος.
Η ενασχόληση του Κράτους Πρόνοιας µε τον πολύπτυχο και ευαίσθητο τοµέα της Ειδικής Αγωγής των Α.Μ.Ε.Α άρχισε συστηµατικά τη δεκαετία του 1970 και ιδιαίτερα µε τη ψήφιση του πρώτου Νόµου για την Ειδική Αγωγή (1981), αφού µέχρι τότε η Ειδική Αγωγή παρεχόταν κατ’ αποκλειστικότητα σε διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύµατα και σε πολύ λίγα ιδιωτικά ειδικά σχολεία.
Η καθορισµένη µορφή του Κράτους Πρόνοιας αναφέρεται στο αστικό κράτος της µεταπολεµικής περιόδου (1950 – 1970), που χαρακτηρίζεται από τη διεύρυνση της κρατικής παρέµβασης σε λειτουργίες οικονοµικής αλλά και κοινωνικής αναπαραγωγής ( κάλυψη αναγκών, απασχόλησης, πρόνοιας, υγείας, εκπαίδευσης κ. τ. λ ).
Η χάραξη, λοιπόν, της γενικότερης εκπαιδευτικής και κοινωνικής πολιτικής συνοψίζεται στο τρίπτυχο:
α) ισότητα ευκαιριών στην εκπαίδευση
β) σχολική και κοινωνική ενσωµάτωση των ατόµων µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες,
ανάλογα µε τις δυνατότητες τους .
γ) κοινωνική αλληλοαποδοχή και προετοιµασία για το πέρασµα από το σχολείο στην
ενεργή ζωή µε επιτυχία.
Έτσι, η συναίσθηση του χρέους της πολιτείας προς όλους αδιακρίτως τους πολίτες της, µε βάση τα δικαιώµατα του ανθρώπου, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δηµοκρατία, γίνεται πράξη.
Κατευθυντήρια γραµµή της εκπαιδευτικής αλλά και της επαγγελµατικής πολιτικής είναι η απαλλαγή από τη νοοτροπία της αντιµετώπισης των ατόµων – συµπολιτών µας και συνανθρώπων µε συµπάθεια και φιλανθρωπία και αντικατάσταση της µε τη σκέψη ότι όλοι ως πολίτες και άνθρωποι έχουµε ίσα δικαιώµατα και υποχρεώσεις.
Ενδεικτικά, τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής και κοινωνικής πολιτικής στη χώρα µας είναι :
α) η επέκταση του θεσµού των ειδικών τάξεων και σχολείων στην Αβάθµια και Βάθµια εκπαίδευση (από ∆ηµοτικό µέχρι Λύκειο, Τ.Ε.Ε, Ειδικά εργαστήρια κ.τ.λ) τα οποία είναι ισότιµα µε τα αντίστοιχα «κανονικά» καθώς και άµεση προοπτική της ενσωµάτωσης σε αυτά (στα «κανονικά σχολεία»),
β) στελέχωση των ειδικών εκπαιδευτικών µονάδων µε νέους επιστήµονες (Ψυχολόγους, Κοινωνιολόγους, Κοινωνικούς Λειτουργούς, Λογοθεραπευτές, Φυσιοθεραπευτές, Εργοθεραπευτές, Επιµελητές Ειδικής Αγωγής ),
γ) ο εφοδιασµός των ατόµων µε ειδικές ανάγκες µε ειδικά εκπαιδευτικά µέσα (ακουστικά βαρηκοϊας, µαγνητόφωνα)
δ) επιµόρφωση, ενηµέρωση και κατ’ επέκταση ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών όλων τωνβαθµίδων της εκπαίδευσης καθώς και της ευρύτερης τοπικής κοινωνίας .
Πρέπει να αναφερθεί ότι κύριοι φορείς της υλοποίησης των δραστηριοτήτων είναι τα Υπουργεία Εθνικής Παιδείας, Εσωτερικών, Υγείας και Πρόνοιας και Οικονοµικών.
Με το Ελληνικό Σύνταγµα του 1975, αναγνωρίζονται για πρώτη φορά και µάλιστα µε τρόπο σαφή και κατηγορηµατικό, τα κοινωνικά δικαιώµατα ορισµένων κοινωνικών οµάδων που αντιµετωπίζουν ειδικά προβλήµατα, µεταξύ των οµάδων αυτών βρίσκονται και τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες.
Ενδεικτικά είναι τα άρθρα 21 και 25 του Συντάγµατος: Άρθρο 21 παρ.3 «το Κράτος µεριµνά για την υγεία των πολιτών και λαµβάνει ειδικά µέτρα για τη προστασία της νεότητος, του γήρατος, της αναπηρίας και της περίθαλψης των απόρων» .
Άρθρο 25 παρ.1 «τα δικαιώµατα του ανθρώπου ως ατόµου και ως µέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους». Όσον αφορά τον Ευρωπαϊκό τοµέα, το 1990 εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό συµβούλιο ο Κοινοτικός Χάρτης των θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων των εργαζοµένων στον οποίο αναφέρεται ότι κάθε ανάπηρο άτοµο, ανεξάρτητα από τη προέλευση και τη φύση της αναπηρίας του, πρέπει να απολαµβάνει συγκεκριµένων πρόσθετων ευεργετηµάτων µε σκοπό να ευνοηθεί η επαγγελµατική και κοινωνική ένταξη του.
Τα ευεργετήµατα αυτά πρέπει να αφορούν, ανάλογα µε τις ικανότητες των ενδιαφεροµένων, την επαγγελµατική εκπαίδευση, την εργονοµία, την δυνατότητα πρόσβασης, την κινητικότητα, τα µεταφορικά µέσα και τη κατοικία.
Σχετικά µε τη επαγγελµατική αποκατάσταση υπάρχουν εξίσου οι ανάλογες νοµοθετικές ρυθµίσεις που αφορούν, τη προστασία των Α.Μ.Ε.Α. σε φορείς ιδιωτικού και δηµοσίου τοµέα καθώς και επιχορηγήσεις εργοδοτών για προσλήψεις τέτοιων ατόµων.
Επί του πρακτέου, η µέριµνα επικεντρώνεται στην απασχόληση των Α.Μ.Ε.Α. µε µορφές προγραµµάτων µερικής και πλήρους απασχόλησης, συµβάσεων ορισµένου χρόνου, επιδοτήσεων νέων επαγγελµατιών µε στόχο τη καταπολέµηση το αποκλεισµού από την αγορά εργασίας.
Ωστόσο, παρόλες τις προσπάθειες που βρίσκονται σε εξέλιξη γύρω από την βελτίωση του τρόπου ζωής των ατόµων µε ειδικές ανάγκες και την πλήρη ενσωµάτωσή τους στο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο, συχνά η πραγµατικότητα των ατόµων αυτών είναι πολύ διαφορετική. Οι νοµοθετικές αλλαγές που έχουν επέλθει, οι εκπαιδευτικές εξελίξεις και οι διευκολύνσεις που παρέχονται στα άτοµα αυτά δεν έχουν µπορέσει ακόµα να αλλάξουν την νοοτροπία των απλών ανθρώπων, οι οποίοι πολύ συχνά, λόγω ελλιπούς ενηµέρωσης και απουσίας ερεθισµάτων, που θα τους ευαισθητοποιήσουν γύρω από αυτό το θέµα, διατηρούν µια στρεβλή εικόνα για άτοµα µε ειδικές ανάγκες.
Ως αποτέλεσµα επέρχεται η περιθωριοποίηση, ο στιγµατισµός τους και η αίσθηση ότι δεν έχουν την δυνατότητα να διαδραµατίσουν κανένα σηµαντικό ρόλο στον σύγχρονο αστικό τρόπο ζωής. Αυτή ίσως να είναι και η σηµαντικότερη πτυχή των προβληµάτων των ατόµων µε ειδικές ανάγκες, καθώς η αλλαγή της νοοτροπίας όλων µας θα επιφέρει γενικότερες αλλαγές και σε πρακτικά
θέµατα της καθηµερινότητάς τους.
Είναι λοιπόν προφανές πως µια τέτοια αλλαγή νοοτροπίας είναι δεν είναι µόνο υπόθεση του κράτους και των θεσµών αλλά περισσότερο είναι υποχρέωση όλων µας, µια αλλαγή που θα συµβάλλει όχι µόνο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόµων µε ειδικές ανάγκες, αλλά και στην γενικότερη προαγωγή και καταξίωση της κοινωνίας µας.
http://www.army.gr/files/File/ygeionomika/downloads/eidikes.pdf