Παγκόσμια μέρα κατά του καρκίνου σήμερα και η Ψυχολόγος Μαρία Νικολοπούλου αναλύει την αξία της ψυχολογικής υποστήριξης του καρκινοπαθούς ασθενούς
Ο καρκίνος – υπό την ευρεία έννοια – δεν είναι παρά νόσος πολυπαραγοντική, και ως τέτοια οφείλουμε να την αντιμετωπίζουμε. Πλήθος παραγόντων ευθύνονται για την εμφάνισή του, μεταξύ των οποίων περιβαλλοντικοί, συνήθειες τρόπου ζωής, διατροφικές συνήθειες, οι οποίοι σε συνδυασμό με γενετικές διαταραχές συμβάλλουν στην δημιουργία του.
Οι αλλαγές που καλείται να διαχειριστεί ο ασθενής από τη στιγμή της διάγνωσης (σε κάποιες περιπτώσεις και πριν τη διάγνωση) είναι τόσες πολλές και αιφνίδιες, ώστε να μην του δίνεται ο απαραίτητος χρόνος για την αναγκαία προσαρμογή.
Οι μεταβολές που σημειώνονται, κυμαίνονται σε πολλαπλά επίπεδα: αλλαγές στην εικόνα ή/και λειτουργία του σώματος εξαιτίας του νοσήματος ή/και των παρενεργειών της θεραπείας, μεταβολές στους ρόλους του πάσχοντα (σε διαπροσωπικό, οικογενειακό, κοινωνικό, εργασιακό επίπεδο), έντονες ψυχολογικές αντιδράσεις (ψυχολογικό σοκ από τη διάγνωση, κατάθλιψη, άγχος, κλινικές φοβίες κ.ά.).
Οι μεταβολές και οι απώλειες που βιώνει το άτομο – αλλά και η οικογένειά του – βρίθουν έντασης και χρονικής διάρκειας, αν σκεφτεί κανείς ότι το ακολουθούν κατά τη φάση διάγνωσης, των θεραπειών, της συμπλήρωσης των θεραπειών, και γενικά καθ’ όλη τη διάρκεια πορείας της νόσου, η οποία μπορεί να διακρίνεται από υφέσεις και εξάρσεις (υποτροπές, μεταστάσεις κ.ά). Ακόμη και στις περιπτώσεις πλήρους ίασης, η διαχείριση της αγωνίας και ανησυχίας που διακατέχει το άτομο μπαίνει στην πρώτη γραμμή.
Σήμερα υπάρχει ομοφωνία απόψεων σχετικά με την σκοπιμότητα των ψυχολογικών και ψυχιατρικών παρεμβάσεων σε ό,τι αφορά τις ψυχολογικές επιπτώσεις των ασθενών που πάσχουν κυρίως από κακοήθη νεοπλάσματα. Επιπλέον, ο πόνος συνιστά παράμετρο ενισχυτική ως προς την εμφάνιση ψυχιατρικής συννοσηρότητας ή επιβάρυνσης της ήδη υπάρχουσας.
Τα δεδομένα της επιστημονικής έρευνας αλλά και η ίδια κλινική εμπειρία συνηγορούν υπέρ της σημασίας της ψυχολογικής συνιστώσας στην πορεία της νόσου, είτε αυτό μεταφράζεται με όρους εμπιστοσύνης ως προς την επιστημονική θεραπευτική ομάδα και κατ’ επέκταση συμμόρφωσης απέναντι στη θεραπεία, είτε μεταφράζεται με όρους μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας των θεραπειών και καλύτερης πρόγνωσης της νόσου, είτε μεταφράζεται με όρους νοηματοδότησης και παρηγορητικής φροντίδας κατά τα τελικά στάδια της νόσου.
Επιγραμματικά, η ψυχολογική παρέμβαση στόχο έχει να προετοιμάσει τον πάσχοντα να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα, η οποία σε κάποιες περιπτώσεις δεν παραμένει ποτέ η ίδια εξαιτίας μιας δύσκολης πορείας της νόσου. Ο προσδιορισμός νέων στόχων, η διαχείριση φοβιών που αφορούν στο μέλλον, η αντιμετώπιση κλινικών ψυχιατρικών διαταραχών (που συνήθως δεν βρίσκουν το «φως» της θεραπείας, με αποτέλεσμα να εδραιώνονται), αλλά και η υποστήριξη της οικογένειας αποτελούν μερικές από τις θεματικές που συμπεριλαμβάνονται κατά την κλινική πρακτική.
Σε παρόμοιο πλαίσιο κινείται και η οικογένεια του ασθενούς, καθώς αντίστοιχες ψυχολογικές ανάγκες με αυτόν εμφανίζουν σε όλες τις φάσεις της νόσου και τα κοντινά συγγενικά πρόσωπα. Η συμβουλευτική οικογένειας του πάσχοντος αφορά σε ζητήματα για το αν πρέπει να μιλούν ανοιχτά ή όχι για το πρόβλημα δίνοντας χώρο και χρόνο στον ίδιο τον ασθενή να μιλήσει, για το αν πρέπει να προσποιούνται ότι δεν συμβαίνει κάτι τόσο σοβαρό μεταμφιέζοντας εν τέλει τα δυσάρεστα συναισθήματά τους σε ευχάριστα, σε ζητήματα επιμέλειας και φροντίδας του εαυτού και των υπολοίπων μελών τα οικογένειας κ.ά.
Όχι μόνον επείγουσα αλλά και επιτακτική, λοιπόν, η ανάγκη ενσυναίσθησης – ας μου επιτραπεί ο όρος – του καρκινοπαθούς ασθενούς. Αδιαμφισβήτητα, η εμπειρία του βιώματος του καρκίνου αποτελεί μία από τις δυσκολότερες προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει κανείς κατά τη διάρκεια της πορείας του, και που θα επηρεάσει – αν όχι το χρονικό προσδόκιμο της ζωής του – σίγουρα την ποιότητα αυτής (ζωής).
Ακόμη και μια τόσο αρνητική κατάσταση, όπως αυτή του καρκίνου, είναι δυνατόν να μετατραπεί σε θετική και αντισταθμιστική, αν βιωθεί σε συνθήκες απόλυτης αποδοχής, υποστήριξης και συνοδείας. Η επανάκτηση της συγκίνησης (συν-κίνησης) από έναν οργανισμό στερημένο και καταπονημένο σωματικά και ψυχικά θα έρθει μέσω της κινητοποίησης του κόσμου των αναγκών, των επιθυμιών και των ενδιαφερόντων του. Το συγκινησιακό βίωμα (δηλαδή το βίωμα συνάντησης του εαυτού με το περιβάλλον και τον άλλον) είναι αυτό που θα καθορίσει την ποιότητα της εμπειρίας αυτής και που θα επηρεαστεί καίρια από τις συνθήκες μέσα στις οποίες θα βιωθεί.
Αρθρογραφεί η Μαρία Νικολοπούλου, Ψυχολόγος MSc, Ειδική στην Αντιμετώπιση του Πόνου