Αλλεπάλληλες κλινικές μελέτες δείχνουν πως η ποιότητα του σπέρματος μειώνεται διαρκώς, με τον μέσο αριθμό των σπερματοζωαρίων να ελαττώνεται ασταμάτητα τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο καθηγητής Νικόλαος Σοφικίτης, διευθυντής στην Πανεπιστημιακή Ουρολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, εξηγεί τι σημαίνει πρακτικά αυτό για τις δυνατότητες τεκνοποίησης και τι πρέπει να κάνουν οι άνδρες.
Ολοένα περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι η ποιότητα του σπέρματος φθίνει…
Παρατηρείται σημαντική πτώση στον αριθμό και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Υπάρχουν μελέτες τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 που έδειχναν ότι ο μέσος όρος των σπερματοζωαρίων στους υγιείς άνδρες αναπαραγωγικής ηλικίας ξεπερνούσε τα 70 εκατομμύρια ανά ml σπέρματος, ενώ σήμερα οι μέσοι όροι είναι 35 εκατομμύρια (κυμαίνονται από 20 έως 50 εκατομμύρια, ανάλογα με τον πληθυσμό στον οποίο έχουν γίνει οι σχετικές μελέτες).
Σε 30 χρόνια, δηλαδή, υπήρξε μείωση κατά το ήμισυ στον μέσο αριθμό των σπερματοζωαρίων, ενώ μειώσεις υπήρξαν και στην κινητικότητά τους, που είναι μια άλλη παράμετρος η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο στην τεκνοποίηση.
Αυτό μεταφράζεται σε αύξηση των υπογόνιμων ανδρών;
Ασφαλώς η μείωση του μέσου όρου των σπερματοζωαρίων αποτυπώνεται πλέον και στην ικανότητα τεκνοποίησης. Ετσι, ενώ μέχρι τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 οι άνδρες ευθύνονταν για το 30-40% των περιπτώσεων υπογονιμότητας στα ζευγάρια, σήμερα ευθύνονται για περισσότερες από μία στις δύο.
Πού οφείλεται η μείωση;
Οι αιτίες είναι κυρίως επίκτητες και δευτερευόντως γενετικές. Στις επίκτητες αιτίες συμπεριλαμβάνονται η έκθεση των ανδρών σε τοξικές ουσίες (όπως τα φυτοοιστρογόνα, ο καπνός του τσιγάρου, τα προϊόντα αποδόμησης των πλαστικών υλών και ορισμένες ναρκωτικές ουσίες), η μακροχρόνια υπερθέρμανση του οσχέου (λ.χ. από τα στενά τζιν ή το γράψιμο με το λάπτοπ στα πόδια), η εισπνοή ατμών από λειωμένα μέταλλα (λ.χ. οξυγονοκόλληση, κατεργασία μετάλλων) και η καθημερινή υπερκατανάλωση αλκοόλ (π.χ. μισό μπουκάλι ουίσκι την ημέρα επί περισσότερα από 2 χρόνια).
Στις γενετικές αιτίες έχουμε πλέον μετάδοση των γενετικών ανωμαλιών που προκαλούν υποσπερματογένεση στις επόμενες γενιές λόγω της χρήσης υποβοηθούμενων μεθόδων αναπαραγωγής.
Πώς επηρεάζει την ανδρική γονιμότητα η έκθεση σε τοξικές ουσίες;
Εχει βρεθεί πως οι άνδρες που συχνά τρώνε σόγια (λ.χ. με σούσι), η οποία είναι πλούσια σε φυτοοιστρογόνα, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν σπέρμα με χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων και μειωμένη κινητικότητα.
Η νικοτίνη, εξάλλου, μετατρέπεται στο αίμα σε κοτινίνη, η οποία όταν υπερβαίνει τα 800 νανογραμμάρια ανά cm3 αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο μειωμένης ποιότητας σπέρματος. Αυτά τα επίπεδα τα αποκτά ένας άνδρας που καπνίζει πολύ (2 πακέτα τσιγάρα την ημέρα με υψηλή περιεκτικότητα σε νικοτίνη).
Επιπλέον, η έκθεση των πλαστικών δοχείων σε καυτά ροφήματα δημιουργεί ουσίες (βινυλοειδή και φυτοοιστρογόνα) που πλήττουν την ανδρική γονιμότητα – αυτός λ.χ. είναι ο λόγος που στην Ιαπωνία απαγορεύθηκαν τα πλαστικά μπιμπερό. Μελέτες δείχνουν πως οι άνδρες που πίνουν καθημερινά και επί μία τριετία πολλά καυτά ροφήματα (4-5 φλιτζάνια την ημέρα) σε πλαστικά ποτήρια παρουσιάζουν φθορά στην ποιότητα του σπέρματός τους.
Το χασίς και η μαριχουάνα, τέλος, επίσης πλήττουν το σπέρμα (αλλά και τη στυτική λειτουργία) έπειτα από 2-3 χρόνια εβδομαδιαίας χρήσης.
Οι βλάβες είναι αναστρέψιμες;
Το σπέρμα μπορεί να μην ξαναγίνει ποτέ φυσιολογικό εάν η έκθεση στις αιτίες είναι μακροχρόνια και οι βλάβες μεγάλες. Με εξαίρεση τις ναρκωτικές ουσίες, όμως, η διακοπή της έκθεσης επί τουλάχιστον 3 μήνες μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της ποιότητας του σπέρματος.
Παραγωγή
Τα σπερματοζωάρια παράγονται στους όρχεις και η παραγωγή τους σχετίζεται με τις ανδρικές ορμόνες (τεστοστερόνη) και τις ορμόνες του υποθαλάμου (FSH και LH) στον εγκέφαλο.
Αριθμοί
68-72 μέρες χρειάζονται για να αναπτυχθεί κάθε σπερματοζωάριο
31-32,5 βαθμοί Κελσίου η θερμοκρασία ομαλής λειτουργίας των όρχεων
20-50 εκατομμύρια ο μέσος αριθμός των σπερματοζωαρίων ανά mlσπέρματος στους υγιείς, νεαρούς άνδρες σήμερα
70 εκατομμύρια ο μέσος αριθμός των σπερματοζωαρίων ανά mlσπέρματος την δεκαετία του ‘70
Γόνιμο σπέρμα
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, για να θεωρηθεί το σπέρμα ικανό για αναπαραγωγή πρέπει να πληροί τρεις προϋποθέσεις:
* Να διαθέτει τουλάχιστον 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά ml σπέρματος
* Το τουλάχιστον 50% των σπερματοζωαρίων να έχουν πολύ καλή κινητικότητα
* Το τουλάχιστον 30% των σπερματοζωαρίων να έχουν καλή μορφολογία
Γονιμότητα
1 στα 6 ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας είναι υπογόνιμο
250.000-300.000 τα υπογόνιμα ζευγάρια στην Ελλάδα
Εξωσωματική γονιμοποίηση
0,3% των παγκόσμιων γεννήσεων ετησίως οφείλονται στην εξωσωματική
350.000 μωρά το χρόνο γεννιούνται παγκοσμίως με εξωσωματική
5 εκατομμύρια παιδιά γεννήθηκαν χάρη στην εξωσωματική σε όλο τον κόσμο από το 1978 έως το 2012
1,5 εκατομμύριο κύκλοι εξωσωματικής γίνονται κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο
1 στους 3 κύκλους εξωσωματικής παγκοσμίως πραγματοποιούνται στην Ευρώπη
12.000 έως 15.000 κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης πραγματοποιούνται ετησίως στην Ελλάδα
4.000 Ελληνόπουλα γεννιούνται ετησίως με τη βοήθεια της εξωσωματικής
1 στα 3 γονιμοποιημένα έμβρυα οδηγούν στη γέννηση μωρού
1% των γεννήσεων έπειτα από εξωσωματική είναι τρίδυμα
20% των γεννήσεων έπειτα από εξωσωματική είναι δίδυμα
Τι να κάνουν οι άνδρες
* Μην καπνίζετε. Όσο περισσότερο καπνίζετε και επί όσο περισσότερο καιρό, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος μείωσης του αριθμού και της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων. Επιπλέον, μπορεί να προκληθούν και μορφολογικές αλλοιώσεις στα σπερματοζωάρια, καθώς και αλλοιώσειςτου DNAπου θα μεταφερθούν στα παιδιά σας.
* Να αποφεύγετε τη σόγια. Είναι πλούσια σε φυτοοιστρογόνα. Η συχνή κατανάλωσή της έχει σχετισθεί με μεγαλύτερη πιθανότητα σπέρματος με χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων και κινητικότητας.
* Μην πίνετε καυτά ροφήματα σε πλαστικά κύπελλα.
* Αποφεύγετε τη χρήση ουσιών, διότι προκαλούν μόνιμες βλάβες στο σπέρμα
* Μην γράφετε με το λάπτοπ στα πόδια. Μελέτη έδειξε πως μέσα σε 10-15 λεπτά αρχίζει να αυξάνεται η θερμοκρασία στο όσχεο και έπειτα από μία ώρα έχει αυξηθεί κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου, καθιστώντας τις συνθήκες αδύνατες για την επιβίωση των σπερματοζωαρίων.
* Μην φοράτε στενά εσώρουχα και παντελόνια, ιδίως αν κάνετε πολύ καθιστική ζωή, διότι υπερθερμαίνεται το όσχεο. Έχει βρεθεί ότι ο αριθμός των σπερματοζωαρίων μειώνεται μέσα σε δύο χρόνια στους άντρες που φοράνε στενά τζιν και κάθονται ακίνητοι πάνω από 5 ώρες καθημερινά (λ.χ. όπως συμβαίνει με επαγγελματίες οδηγούς ή υπαλλήλους γραφείου).
* Μην υπερκαταναλώνετε αλκοόλ. 350 ml από «βαριά» ποτά (λ.χ. ουϊσκι) την ημέρα, επί περισσότερα από 2 χρόνια μπορεί να οδηγήσουν σε ηπατική δυσλειτουργία που θα αλλάξει τον μεταβολισμό των ανδρογόνων (οι ανδρικές ορμόνες) και έτσι τον αριθμό, την κινητικότητα και την μορφολογία των σπερματοζωαρίων.
ΠΗΓΕΣ: Καθηγητής Νικόλαος Σοφικίτης, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής & Εμβρυολογίας (ESHRE)
Πηγή : ΤΑ ΝΕΑ Ένθετο Υγεία