Σχολική βια: Ένας δύσκολος παράγοντας στην αντίληψη της ετερότητας της κώφωσης από τους κωφούς/βαρήκοους
Η σχολική βία και επιθετικότητα, διεθνώς, ονομάζεται «bullying», που σημαίνει την επικράτηση του δυνατότερου στον ασθενέστερο μέσω της τρομοκρατίας και του εκφοβισμού. Ο όρος αυτός μπορεί να περιγραφεί ως η συστηματική κατάχρηση της εξουσίας και περικλείει πράξεις παραβατικού χαρακτήρα, οι οποίες εκδηλώνονται μεταξύ ανηλίκων και έχουν επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα. Στην Ελλάδα ο όρος «bullying» μεταφράζεται συνήθως ως παληκαρισμός ή νταηλίκι και απειλεί συνήθως ένα μεγάλο μέρος των μαθητών του δημοτικού (Αρτινοπούλου, 2001, στη Γεωργίου, 2011)
Ο Ross (1998, στο Μάλαμα, 2010) υποστηρίζει ότι η κοινωνική επιθετικότητα ή ο έμμεσος σχολικός εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από την επιβολή της κοινωνικής απομόνωσης στο θύμα. Αυτή η απομόνωση πραγματοποιείται με ποικιλία τεχνικών, οι οποίες περιλαμβάνουν:
- Διάδοση κουτσομπολιού
- Άρνηση κοινωνικών σχέσεων με το θύμα
- Έκφραση βίας απέναντι σε όσους θέλουν ή προσπαθούν να έχουν σχέσεις με το θύμα
- Κριτική απέναντι στον τρόπο με τον οποίο ντύνεται ή στα γούστα και στα ενδιαφέροντα που έχει το θύμα (σε αυτή τη κατηγορία περιλαμβάνονται και χαρακτηριστικά όπως η εθνικότητα, η θρησκεία, η φυλή)
Επίσης ο Ross (1998, στο Μάλαμα, 2010) υπογραμμίζει άλλες μορφές σχολικού εκφοβισμού πιο ήπιες και συνήθως λεκτικές, όπως:
- Χαρακτηρισμός θύματος με επίθετα (χαζός, ηλίθιο, κουτορνίθι, φυτό κτλ)
- Απαγόρευση στους άλλους να μιλούν με το θύμα
- Χειραγώγηση- χειρισμός
- Διάδοση ψευδών σχολίων
- Διάδοση φημών
- Επίμονο βλέμμα
- Πειράγματα και γέλια εις βάρος του θύματος
- Χρήση φράσεων και λέξεων που ανασύρουν κακές αναμνήσεις στο θύμα από άσχημα γεγονότα της ζωής του
- Κοροϊδία
Σήμερα υπάρχουν πολλοί κωφοί/βαρήκοοι οι οποίοι δυσκολεύονται στις κοινωνικές σχέσεις και στην επικοινωνία με τους ακούοντες. Πολλές φορές έχουν το αίσθημα του φόβου πως αν κάνουν μια κίνηση σε μια ομάδα συνομηλίκων ακούοντων θα τους κρίνουν για αυτό που είναι. Ήδη κατά την Ελληνική και Ρωμαϊκή αρχαιότητα και όλο σχεδόν τον Μεσαίωνα πίστευαν πως οι κωφοί ήταν «άχρηστα» άτομα στη ζωή και στην κοινωνία. Αλλά και στον 20ο αιώνα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου ο Χίτλερ εξόντωσε πολλούς ανθρώπους με ειδικές ανάγκες μεταξύ αυτών και κωφούς, επειδή θεωρούνταν απειλή για την εθνική υγεία.
Σήμερα η σχολική βία έχει εξαπλωθεί γεγονός που οφείλεται περισσότερο στην έλλειψη σωστής παιδείας. Πολλοί πιστεύουν πως οι κωφοί/βαρήκοοι δεν θα πρέπει να βρίσκονται στις τάξεις των γενικών σχολείων παρά το έντονο και απαιτητικό πρόγραμμα που εφαρμόζει το γενικό σχολείο. Θεωρούν πως δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στις σχολικές απαιτήσεις. Για παράδειγμα υπάρχουν πολλοί εκπαιδευτικοί οι οποίοι δεν εφαρμόζουν σωστά τις αρχές της εκπαίδευσης όπως μια από αυτές είναι ότι όλα τα παιδιά δικαιούνται ίση εκπαίδευση. Π.χ. ένας μαθητής που φοράει ακουστικό βαρηκοΐας κάθεται στο μπροστινό θρανίο όπου είναι σε επαφή με την έδρα που κάθεται ο εκπαιδευτικός ώστε να έχει οπτική επαφή με τον διδάσκοντα. Όμως ο εκπαιδευτικός μετακινείται συνεχώς μέσα στη τάξη έτσι το κωφό/βαρήκοο παιδί δεν προσλαμβάνει ούτε μια λέξη από τα χείλη του. Υπάρχουν πολλοί εκπαιδευτικοί οι οποίοι δεν δείχνουν ενδιαφέρον για τα κωφά/βαρήκοα παιδιά που υπάρχουν στην τάξη. Προσπαθούν να τα μειώσουν λέγοντας «Αν δεν ακούς να πας σε Σχολείο Κωφών» Με αυτή τη πράξη ο εκπαιδευτικός δίνει το παράδειγμα στα υπόλοιπα παιδιά της τάξης να του φερθούν διαφορετικά υπό το βλέμμα της κατωτερότητας και των υβριστικών λέξεων του τύπου «είσαι χαζός», «είσαι κουφός» με αποτέλεσμα να κλονίζεται η ψυχολογία του παιδιού, να απομονώνεται κοινωνικά και να αναπτύσσει αισθήματα κατωτερότητας. Όμως δεν είναι μόνο οι ψυχολογικές επιπτώσεις αλλά αυτό επιφέρει και συνέπειες στην ετερότητα του κωφού/βαρήκοου προκειμένου να δει διαφορετικά την ετερότητα του. Υπό την αρνητική πλευρά της ετερότητας της κώφωσης πράγμα που αυτό εν τέλει θα διαμορφώσει αρνητικά την ταυτότητα του κωφού/βαρήκοου μαθητή.
Η ετερότητα για τα κωφά/βαρήκοα άτομα αλλά και άλλων ανθρώπων όπως εθνικών μειονοτήτων και σωματικών αναπηριών είναι σημαντική διότι θεωρείται ο μέσος δρόμος για την διαμόρφωση της ταυτότητάς τους αλλά και της προσωπικότητάς τους. Πολλοί ταυτίζουν την ετερότητα με την λύπηση. Τα άτομα αυτά δεν χρειάζονται την λύπηση. Χρειάζονται την αλήθεια, το σεβασμό και την ισότητα. Η ετερότητα για αυτούς μοιάζει με το εισιτήριο για την εισαγωγή τους στην κοινωνία όχι όμως υπό της ταμπέλας «ανάπηρος», «διαφορετικός» αλλά υπό την αποδοχή του άλλου όπως είναι. Όμως πολλοί τείνουν να μην κατανοούν αυτά ιδιαίτερα οι μαθητές. Ο λόγος είναι προφανής διότι ζούμε σε μια κοινωνία η οποία κρίνει και αποδίδει ταμπέλες και δεν προωθεί τον σεβασμό. Ναι μεν οι νόμοι είναι νόμοι αλλά και πάλι καταπατούνται. Ζούμε σε μια εποχή όπου η ισότητα δεν ηχεί στα αυτιά των μαθητών με το καθωσπρέπει νόημα της αλλά με το νόημα που οι ίδιοι οι μαθητές αποδίδουν διαφορετικό από το κανονικό νόημα της λέξης αυτής. Έτσι λοιπόν οι μαθητές λόγω των διάφορων παραγόντων ενεργούν διαφορετικά και δημιουργούν έναν «ανώμαλο» δρόμο για την αντίληψη της ετερότητας στα άτομα αυτά ξεκινώντας από βαθιά. Χτυπώντας στον ψυχικό τους κόσμο σωματικά ή λεκτικά που αυτό έχει συνέπειες στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της προσωπικότητας του κωφού/βαρήκοου.
Τα κωφά/βαρήκοα άτομα αλλά και άτομα με διάφορες μορφές σωματικών αναπηριών είναι εύκολο να πέφτουν θύματα από τα «δυνατά» παιδιά της τάξης ή του σχολείου διότι οι θύτες πιστεύουν πως είναι εύκολο να δείξουν ποιοι είναι και ότι μπορούν να κάνουν επίδειξη ισχύος με λεκτική ή σωματική επιθετικότητα. Έχει παρατηρηθεί μέσω ψυχολογικών ερευνών ότι οι θύτες εμφανίζουν υψηλά ποσοστά ψυχολογικών διαταραχών όσο και τα θύματα λόγω των ενεργειών των θυτών.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι το ζήτημα της σχολικής επιθετικότητας, εξ’ ορισμού συγκροτείται γύρω από το στίγμα της ετερότητας, της απόκλιση; Από κάποιον κοινά αποδεκτό μέσο όρο χαρακτηριστικών συμπεριφορών. Στην ουσία προκαλείται, δηλαδή, από τη διαφορετικότητα, είτε αυτή αφορά ατομικά χαρακτηριστικά είτε στοιχεία της κοινωνικής ταυτότητας του υποκειμένου, τα οποία απορρέουν από την υπαγωγή του σε μια συλλογικότητα. Διευρύνοντας τη διαπίστωση αυτή, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η ετερότητα προκαλεί αρνητικές αντιδράσεις, με αποτέλεσμα ο «άλλος»- διαφορετικός να ενεργοποιεί αντανακλαστικά φόβου και απόρριψης. Πρέπει να ανατρέξει κανείς στη διαδικασία συγκρότησης και τις λειτουργίες της κοινωνικής ταυτότητας για να γίνει κατανοητή η στάση απέναντι στο διαφορετικό. Η έννοια της ταυτότητας διακρίνεται από μια αμφισημία μεταξύ της απόλυτης ομοιότητας με πρόσωπα ή ομάδες και ταυτόχρονα της απόλυτης διαφοροποίησης από κάποια άλλα (Μανιάτης,χχ)
Ένα στιγματισμένο άτομο προσπαθεί να νιώσει όμοιο και αποδεκτό από τους άλλους, πράγμα που συνήθως δεν καταφέρνει και πολλές φορές φτάνει στην αυτοαπόρριψη. Την άρνηση επικοινωνίας και την απομόνωση από ομάδες με τους όμοιούς του. Το άτομο αυτό βρίσκεται σε συνεχή ταραχή και ανησυχία, καθώς προσπαθεί να κρύψει το στίγμα του από τους άλλους, ελέγχοντας τις πληροφορίες που τα αφορούν τροποποιώντας τη συμπεριφορά του (Γεωργογιάννης, 1996 στο Καπνίση, 2009). Επιπλέον, εκτός από την απόκρυψη του στίγματος το άτομο μπορεί να το αυτοπαρουσιαζει προσπαθώντας να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις που αυτό προκαλεί (Καπνίση. 2009).
Έτσι λοιπόν η αντίληψη που έχουν οι ακούοντες για την κώφωση επηρεάζει την αλληλεπίδραση με τους κωφούς/βαρήκοους. Για αυτό θεωρούμε πως θα ήταν καλό σε μια αλληλεπίδραση μεταξύ κωφού/βαρήκοου- ακούοντα να υπάρχει ενσυναίσθηση. Μόνον έτσι θα μπορέσει να υπάρχει μια ουσιαστική αλληλεπίδραση μέσα από την κατανόηση του ενός και του άλλου αλλά και μέσα από την αντίληψη του άλλου για τον κόσμο και την κώφωση.
Για τους κωφούς/βαρήκοους η επικοινωνία είναι μια μορφή κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Αν όμως η αλληλεπίδραση τους με τους ακούοντες δεν πληροί τους κανόνες συμπεριφοράς από τους ίδιους αλλά και από τους ακούοντες τότε οι ίδιοι οι κωφοί/βαρήκοοι δεν πρόκειται να νιώσουν ασφαλείς, να νιώσουν πως ανήκουν στην παρέα, να δώσουν και να δεχθούν πληροφορίες και συνάμα να εκφραστούν και να κατανοήσουν όχι μόνο το πώς λειτουργεί η παρέα τους αλλά και γενικά ο κόσμος. Επιπλέον για αυτούς επικοινωνία δεν σημαίνει μια απλή ανταλλαγή μηνυμάτων ή πληροφοριών με την παρέα τους αλλά μια ανάπτυξη σχέσεων ισότητας, αγάπης και φιλίας.
Για να εξαλειφθεί ο σχολικός εκφοβισμός στα κωφά/ βαρήκοα άτομα θα πρέπει το σχολείο προωθήσει ένα καλύτερο μοντέλο εκπαίδευσης ώστε να οδηγηθεί η τάξη αλλά και όλο το σχολείο σε μια πιο ομαλή λειτουργία. Βασικό θα λέγαμε ότι είναι αρχικά η συζήτηση των εκπαιδευτικών με τους γονείς ότι υπάρχει ένα κωφό/βαρήκοο παιδί μέσα στην τάξη και ότι οι ίδιοι οι γονείς θα πρέπει να μιλήσουν στα παιδιά τους ώστε να κατανοήσουν καλύτερα ότι οι τρόποι συμπεριφοράς πρέπει να είναι σωστοί απέναντι στο κωφό/βαρήκοο παιδί. Ύστερα να γίνει μια ευαισθητοποίηση μέσα στην τάξη για το θέμα της κώφωσης/βαρηκοΐας ώστε να πάρουν μια γενική εικόνα του τι είναι με απλά λόγια καθώς και να απαντηθούν τυχόν απορίες που έχουν τα παιδιά πάνω στο θέμα αυτό μέσω της συζήτησης. Με αυτόν τον τρόπο παροτρύνουμε στους μαθητές να κάνουν το κωφό/ βαρήκοο συμμαθητή τους μέλος της παρέας τους και να αναπτύσσει θετικά αισθήματα του εαυτού αλλά και μέσω της σωστής επικοινωνίας να το βοηθήσουμε να αντιληφθεί με σωστό τρόπο, να αναπτύξει και να αποδεχτεί την ετερότητα του καθώς και την ταυτότητά του τόσο στη τάξη όσο και στο κοινωνικό πλαίσιο. Έτσι λοιπόν εξαλείφεται ο σχολικός εκφοβισμός και προωθείται η ομαλή ένταξη και ο σεβασμός του κωφού/ βαρήκοου μαθητή. Επιπλέον κρίνεται σωστό να γίνεται ενίσχυση της αυτοεκτίμησης μέσω της επιβράβευσης και της αναγνώρισης ακόμα και αν τα κωφά/βαρήκοα δεν είχαν την απαιτούμενη επιτυχία. Να προωθείται η συνεργασία μέσω νέων δεξιοτήτων και να δίνεται κατανόηση, υπομονή και χρόνος στα παιδιά αυτά να προσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον και κατ’ επέκταση στο κοινωνικό περιβάλλον αλλά και στις σχολικές απαιτήσεις.
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αρτινοπούλου Β., (2001), Βία στο σχολείο, Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, σελ. 14. Στη Γεωργίου Σ., (2011), Σχολική βία- Bullying (ορισμός της σχολικής βίας, χαρακτηριστικά των θυτών και των θυμάτων, πρόληψη)
- Γεωργογιάννης, Π., (1996) Θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας, τόμος ΙΙ, Αθήνα: Gutenberg. Στο Καπνίση, Φ., (2009) Πτυχιακή Εργασία: Τα πρότυπα σε πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες: Μια ερευνητική προσέγγιση αναφορικά με την αλλαγή και τη διαφοροποίηση προτύπω. Πανεπιστήμιο Πατρών σ.25
- Καπνίση, Φ., (2009) Πτυχιακή Εργασία: Τα πρότυπα σε πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες: Μια ερευνητική προσέγγιση αναφορικά με την αλλαγή και τη διαφοροποίηση προτύπω. Πανεπιστήμιο Πατρών σ.25
- Μανιάτης, Π., (χχ) Σχολική βία και ετερότητα στην Ελλάδα: Η αναγκαιότητα της διαπολιστιμικής εκπαίδυεσης σ.125-126 Ανακτήθηκε 28/10/2014
http://users.sch.gr/kdimitrakakis/kdim/bia/epistimonika_keimena/sxoliki_bia_kai_eterotita_stin_ellada.pdf
- Ross, P.N. (1998). Arresting violence: A resource guide for schools and their communities. Toronto: Ontario Public School Teachers Federation. Στο Μάλαμα, Β.(2010) Συστηματικός εκφοβισμός- Σχολική θυματοποίηση Στο Κολιάδης, Α. Ε. (Επιμ) Συμπεριφορά στο σχολείο: Αξιοποιούμε δυνατότητες. Αντιμετωπίζουμε προβλήματα. Αθήνα: Εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ σ. 419-420
Επιμέλεια ΜΑΝΤΖΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ