Στην Ελλάδα το ζήτημα των μεταμοσχεύσεων παραμένει μια ανοιχτή πληγή, που μεταφράζεται σε απώλειες ζωών και σημαντική διαρροή χρημάτων στο εξωτερικό.
Μπορεί η ίδρυση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) το 1999 να ενίσχυσε καθοριστικά το θεσμό, αφού από τότε που λειτουργεί έχουν πραγματοποιηθεί συνολικά 2.857 επεμβάσεις, όμως η χώρα μας ποτέ δεν κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα σταθερό και αποδοτικό σύστημα μεταμοσχεύσεων που θα βασίζεται σε μια κοινωνική κουλτούρα δωρεάς οργάνων. Με εξαίρεση λοιπόν το 2008, όταν η ιστορία του Αυστραλού Ολιβέρ Ζαμίτ -του πατέρα που έχασε τον γιο του στη Μύκονο από άγριο ξυλοδαρμό και κατόπιν δώρισε τα όργανά του- ευαισθητοποίησε την κοινή γνώμη και συνέβαλε στο να σημειωθεί ρεκόρ μεταμοσχεύσεων, η Ελλάδα κατατάσσεται τελευταία στη δωρεά οργάνων από πτωματικό δότη ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Ενδεικτικό του βαθιά ριζωμένου συντηρητισμού που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία σχετικά με την ιδέα της δωρεάς είναι ότι από την 1η Ιουνίου του 2013 οπότε τέθηκε σε ισχύ ο νόμος 3984/11 περί «εικαζόμενης συναίνεσης», ότι δηλαδή όλοι είμαστε εν δυνάμει δότες, ο ΕΟΜ έχει δεχθεί ταχυδρομικώς περίπου 30.000 δηλώσεις ανθρώπων που αρνούνται να δωρίσουν τα όργανά τους. Πέραν της δεδομένης κρατικής απουσίας, καθώς ελάχιστες καμπάνιες έχουν υλοποιηθεί για τη συστηματική ενημέρωση του κοινού, καταλυτικό ρόλο στην καλλιέργεια αρνητικού κλίματος διαδραματίζουν δύο ακόμη παράγοντες. Αφενός, η αμφισβήτηση του «εγκεφαλικού θανάτου» από μεγάλη μερίδα της Εκκλησίας έχει προκαλέσει σύγχυση στους πιστούς, παρότι η Ιερά Σύνοδος από το 1999 αποδέχεται τον συγκεκριμένο όρο υπό σαφείς προϋποθέσεις. Αφετέρου, η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι οι γιατροί αφαιρούν τα όργανα πριν ο ασθενής αποβιώσει, για να τα πουλήσουν στη μαύρη αγορά, έχει εδραιώσει στο μυαλό των περισσοτέρων την καχυποψία.
ΜΕΘ, η ρίζα του κακού
«Ο θάνατος είναι ένα εξελικτικό βιολογικό φαινόμενο, συνεπώς η αποδόμηση του ανθρώπινου σώματος απαιτεί χρόνο. Ο εγκεφαλικός θάνατος, για τη βεβαίωση του οποίου προβλέπεται αυστηρό πρωτόκολλο προς αποφυγή λαθών, ουσιαστικά χαράζει τη γραμμή από όπου δεν υπάρχει επιστροφή για τον ασθενή. Ωστόσο, η έλλειψη διαθέσιμων οργάνων δεν οφείλεται τόσο στη δυσπιστία του κόσμου, όσο στην προβληματική λειτουργία των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), η κατάσταση των οποίων έχει χειροτερεύσει δραματικά λόγω της κρίσης», εξηγεί ο κ. Δημήτρης Γάκης, διευθυντής της Κλινικής Μεταμοσχεύσεων ΑΠΘ του Ιπποκράτειου, του μοναδικού κέντρου στην Ελλάδα όπου λαμβάνουν χώρα μεταμοσχεύσεις ήπατος. Η εύρυθμη λειτουργία των ΜΕΘ είναι κρίσιμη, διότι από αυτές εξαρτάται η ελαχιστοποίηση της απώλειας δοτών και συνάμα η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αξιοποίηση των ζωτικών οργάνων.
Για να διαπιστωθεί αν κάποιος είναι εγκεφαλικά νεκρός, εξετάζεται από αναισθησιολόγο, νευρολόγο ή νευροχειρουργό και από τον θεράποντα ιατρό. Η εξέταση επαναλαμβάνεται από το ιατρικό επιτελείο ύστερα από 12 ώρες και, αν όντως επιβεβαιωθεί ο εγκεφαλικός θάνατος, τότε ακολουθεί το πολύπλοκο στάδιο της προσέγγισης των συγγενών. «Εστω και ένας κοντινός συγγενείς να διαφωνήσει, δεν προχωράμε στη λήψη, για να μη μας κατηγορήσουν ότι ενεργήσαμε δίχως έγκριση. Είναι προτιμότερο να χαθεί ένα όργανο παρά να συκοφαντηθεί ο θεσμός της μεταμόσχευσης», τονίζει η κ. Μίλλυ Μπιτζάνη, διευθύντρια – συντονίστρια της ΜΕΘ στο νοσοκομείο «Γ. Παπανικολάου». Εφόσον οι συγγενείς δώσουν την ομόφωνη συγκατάθεσή τους, ξεκινάει ένας μαραθώνιος εξετάσεων στον δότη για την αξιολόγηση των οργάνων, οι οποίες στέλνονται στον ΕΟΜ για την εύρεση συμβατού λήπτη.
Εκτός από τον εντοπισμό των ληπτών, πρέπει να συντονιστούν μεταξύ τους και οι διαφορετικές μεταμοσχευτικές ομάδες, ώστε να προγραμματιστεί κοινό χειρουργείο. Για παράδειγμα, μπορεί η ΜΕΘ να βρίσκεται στο Ηράκλειο, αλλά να έρχεται μια ομάδα χειρουργών για το ήπαρ από τη Θεσσαλονίκη και μία από την Αθήνα για την καρδιά. Καθ’ όλη τη διάρκεια του συντονισμού, τα όργανα του δότη υποστηρίζονται μηχανικά. Φυσικά, η επιτυχία της σύνθετης αυτής διαδικασίας προϋποθέτει από κάθε άποψη την απρόσκοπτη λειτουργία των ΜΕΘ. «Εκτός από ελάχιστους γιατρούς που δεν ασχολούνται με τους εγκεφαλικά νεκρούς, οι υπόλοιποι εργαζόμαστε σε συνθήκες κυριολεκτικά αδιανόητες. Η έλλειψη κρεβατιών είναι ασφυκτική και οι Εντατικές μπλοκαρισμένες. Πώς να κρατήσεις έναν νεκρό για να πάρεις τα όργανά του, όταν εκείνη την ώρα πρέπει να σώσεις τους ζωντανούς;» αναρωτιέται ο κ. Ανδρέας Καραμπίνης, διευθυντής στη ΜΕΘ του Ωνασείου.
«Μπούμερανγκ οι περικοπές»
Πράγματι, η γλώσσα των αριθμών είναι αμείλικτη. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας (ΕΕΕΘ), από το 2011 έως σήμερα έχουν κλείσει 48 κρεβάτια εντατικής θεραπείας. Μπορεί το νούμερο ως απόλυτο να φαίνεται μικρό, εντούτοις σε μια χώρα η οποία διαθέτει 5,2 κλίνες ΜΕΘ ανά 100.000 κατοίκους, τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 12,2, τα προβλήματα που γεννιούνται πολλαπλασιάζονται με τη μορφή χιονοστιβάδας. Η αύξηση κατά 8% των κλειστών κλινών έχει οδηγήσει σε μείωση κατά 41% των αξιοποιηθέντων δοτών, 40% στις μεταμοσχεύσεις και 51% στην αξιοποίηση των οργάνων ανά δότη. Ακόμη κι αν κάποιος ισχυριστεί ότι η πτώση είναι τυχαία (π.χ. ακαταλληλότητα οργάνων), οι μειωμένες αποδόσεις των ΜΕΘ δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για ελαστικές ερμηνείες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Περιφέρεια Θεσσαλίας, που έχασε εννιά κρεβάτια την τελευταία διετία. Το 2011 είχε συνεισφέρει με έντεκα δότες και το 2013 μόλις με τρεις.
Η αυξανόμενη έλλειψη μοσχευμάτων συνεπάγεται και τη μετάβαση πολλών ασθενών στο εξωτερικό για μεταμόσχευση. Βάσει του μητρώου του ΕΟΜ, για το 2013 έχουν δαπανηθεί μέχρι τον Σεπτέμβρη περίπου 10.000.000 ευρώ, εκ των οποίων σχεδόν τα μισά αφορούν ηπατικά περιστατικά. «Μια μεταμόσχευση ήπατος, δίχως επιπλοκές, στην Ευρώπη κοστίζει κατά μέσον όρο 180.000 ευρώ και στη χώρα μας 28.900. Με άλλα λόγια, με κάθε ήπαρ που κερδίζει το κράτος μπορεί να πληρώσει τον ετήσιο μισθό δέκα νοσηλευτών», επισημαίνει ο κύριος Δ. Γάκης, η κλινική του οποίου δεν έχει άδεια λειτουργίας από τις 30 Απριλίου! Οι μοναδικές περιπτώσεις που το ελληνικό Δημόσιο έχει όφελος να πηγαίνουν στο εξωτερικό είναι εκείνες των νεφροπαθών, αφού μια μεταμόσχευση (35.000 – 40.000 ευρώ) κοστίζει όσο ένας χρόνος αιμοκάθαρσης (37.000 ευρώ). Με τους αιμοκαθαιρομένους στην Ελλάδα να αγγίζουν τους 11.000 και τη λίστα αναμονής να ξεπερνάει τα έξι χρόνια, υπολογίζεται ότι ένας νεφροπαθής χρειάζεται 222.000 ευρώ μέχρι να βρει μόσχευμα.
Ενδεχομένως, με 100.000 ευρώ κόστος κατασκευής ανά κλίνη ΜΕΘ να φαντάζει ανέφικτη η δημιουργία καινούργιων στη σημερινή οικονομική συγκυρία, ωστόσο η συμπλήρωση των κενών στις ήδη υπάρχουσες είναι επιτακτική. Οι ευρωπαϊκές προδιαγραφές για τις πολυδύναμες ΜΕΘ προβλέπουν έξι νοσηλευτές ανά κρεβάτι και στην Ελλάδα η αναλογία αυτή έχει παγιωθεί κάτω από τους τρεις. «Οι περικοπές στις ΜΕΘ μάς γυρίζουν μπούμερανγκ. Η μείωση της αποδοτικότητας αυξάνει το κόστος λειτουργίας, γιατί διπλασιάζονται οι λοιμώξεις, τριπλασιάζεται το κόστος νοσηλείας των ασθενών και παρατείνεται η παραμονή τους. Αν ελαττωθεί κατά μία μέρα η διάρκεια νοσηλείας ενός ασθενούς, τα χρήματα που εξοικονομούνται καλύπτουν τον μηνιαίο μισθό ενός νοσηλευτή», περιγράφει ο κ. Απόστολος Αρμαγανίδης, πρόεδρος της ΕΕΕΘ και διευθυντής ΜΕΘ του Αττικού Νοσοκομείου.
Αναμφίβολα, η κακή εικόνα μιας ΜΕΘ έχει αντίκτυπο στην ψυχολογία των συγγενών και συχνά αποτελεί αιτία για να μην προχωρήσουν στη δωρεά οργάνων. «Αν η οικογένεια δεν νιώσει ότι σεβόμαστε τον ασθενή, πώς μέσα στη θλίψη της θα μπορέσει να σκεφτεί αλτρουιστικά; Εκτός λοιπόν από τους νοσηλευτές, χρειαζόμαστε και ειδικό προσωπικό, που θα προσεγγίζει με σωστό τρόπο τα συγγενικά πρόσωπα. Ετσι μόνο θα αυξήσουμε τον αριθμό των μοσχευμάτων», καταλήγει ο κύριος Α. Αρμαγανίδης. Σήμερα, στη χώρα μας βρίσκονται σε λίστα αναμονής 1.048 ασθενείς για νεφρό, 27 για καρδιά και 132 για ήπαρ. Οσο το υπουργείο Υγείας καθυστερεί να εφοδιάσει με απαραίτητο εξοπλισμό και στελέχη την πρώτη γραμμή, τις ΜΕΘ δηλαδή, και όσο οι πολίτες δεν συνειδητοποιούν την αξία της δωρεάς οργάνων, τόσο το κράτος θα χάνει χρήματα κι εμείς δικούς μας ανθρώπους. Γιατί ο μόνος τρόπος να εκδικηθούμε το θάνατο είναι να προσφέρουμε ζωή.
Info: Γίνε δωρητής: Συμπληρώστε την ηλεκτρονική αίτηση στο www.eom.gr
kathimerini.gr