Ο Έρωτας κατά τον Σωκράτη.
Βρισκόμαστε στο 5ο αι. π.Χ. , σε μία συνεστίαση, στην οποία παρακολουθούμε σημαντικούς άντρες της εποχής όπως ο Αριστοφάνης, ο Αγάθων, ο Φάιδρος, ο Παυσανίας και ο Ερυξίμαχος, να προσπαθούν να δώσουν ο καθένας τη δική του ερμηνεία για τον έρωτα. Θέμα που έχει απασχολήσει τον άνθρωπο, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στην ιστορία του.
Μιλάμε φυσικά για το συμπόσιο του Πλάτωνα περί έρωτος. Οι σπουδαίοι αυτοί άντρες, πλέκουν το εγκώμιο του έρωτα κι εξυμνούν τις αρετές του. Όμως το σημείο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είναι η ερμηνεία που δίνει για το θέμα ο Σωκράτηςˑ μεταφέροντας τα λόγια μίας σοφής γυναίκας, της Διοτίμα, η οποία όπως ο ίδιος υποστηρίζει, του δίδαξε ό,τι γνώριζε για τον έρωτα.
Η Διοτίμα λοιπόν, δια στόματος Σωκράτη, δεν παρουσιάζει τον έρωτα σαν τον ομορφότερο, τον πιο αρμονικό, τον πιο δυνατό και γενναίο Θεό, όπως έκαναν οι υπόλοιποι ομιλητές. Δεν τον παρουσιάζει καν σαν Θεό, αλλά ούτε και σαν θνητό, μα σαν κάτι ενδιάμεσο. Υποστηρίζει πως ο έρωτας δεν έχει σαφή χαρακτηριστικά, αλλά αποτελεί πάντα μια μέση κατάσταση.
Αυτό, σύμφωνα με το μύθο της γέννησης του, οφείλεται στο ότι ο έρωτας ήταν παιδί του Θεού Πόρου και την θνητής Πενίας. Οι αντιφατικές του ιδιότητες, οφείλονται στην εκ διαμέτρου αντίθετη φύση των γονιών του. Αποτελείται από την απόλυτη πληρότητα και την απόλυτη στέρηση ταυτόχρονα. Αν το σκεφτούμε, βλέπουμε πως όντως ο ερωτευμένος, ενώ τη μια στιγμή νιώθει πως έχει τα πάντα, μπορεί εύκολα την επόμενη να τα χάσει, ανάλογα με την εξέλιξη του έρωτα του.
Ο έρωτας παρουσιάζεται σαν έναν δαίμονα (πνεύμα), μόνιμα στερημένος αλλά που ταυτόχρονα βρίσκει το τρόπο να ξεπεράσει αυτή του τη στέρηση. Δε μπορεί να είναι αθάνατος, διότι βρίσκεται σε μια συνεχή επιθυμία αθανασίας. Κάτι που αυτόματα, δηλώνει στέρηση αθανασίας. Κατά συνέπεια, δε μπορεί να του δοθεί καμία συγκεκριμένη ιδιότητα, καθώς πάντα θα επιθυμεί άρα δε θα κατέχει τίποτα. Βρίσκεται συνεχώς στη διαδικασία να αποκτά και να χάνει. Ο έρωτας σύμφωνα με τη Διοτίμα, δεν είναι ούτε καλός αλλά ούτε και κακός, ούτε όμορφος αλλά ούτε κι άσχημος. Είναι αυτό το ενδιάμεσο στοιχείο που γεμίζει τον κενό χώρο, κρατώντας το σύμπαν σε συνοχή.
Ο εραστής δεν είναι αυτός που έχει κάτι, αλλά που επιθυμεί κάτι. Κατά συνέπεια, ο έρωτας είναι η επιθυμία για αυτά που στερούμαστε. Ακόμη κι αν ο εραστής αποκτήσει αυτό που επιθυμεί π.χ. φτάσει στην ερωτική πράξη, πάντα θα επιθυμεί περισσότερο, οπότε αυτομάτως μπαίνει στην κατάσταση να είναι διαρκώς στερημένος.
Σύμφωνα πάντα με τη Διοτίμα, ο έρωτας προσφέρει τη διαιώνιση, προκαλώντας την επιθυμία για αναπαραγωγή. Όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι έχουν την ακατανίκητη επιθυμία να διαιωνίσουν τον εαυτό τους, αποκτώντας έτσι την αθανασία. Οι περισσότεροι το πετυχαίνουν στρεφόμενοι προς τη σάρκα, γεννώντας παιδιά σαν συνέχεια του εαυτού τους. Οι λίγοι και εκλεκτοί, θα πετύχουν την αθανασία αφήνοντας πίσω τους μια πνευματική παρακαταθήκη, καθιστώντας τους εαυτούς τους αθάνατους στη μνήμη των ανθρώπων (ποιητές, φιλόσοφοι, εφευρέτες κ.α.). Κατά συνέπεια ο έρωτας προκαλεί τη συνεχή γέννηση, είτε σωμάτων είτε ιδεών.
Η Διοτίμα προτίθεται να μυήσει το Σωκράτη – και έμμεσα τον κάθε αναγνώστη- στα μυστήρια του έρωτα. Το πρώτο στάδιο είναι η σαρκική έλξη. Ξεκινώντας κανείς από τη νεαρή του ηλικία, καταπιάνεται με την ιδέα του έρωτα. Ξεκινά να θαυμάζει τα ωραία σώματα. Γρήγορα όμως αντιλαμβάνεται, ότι η επιθυμία για ένα σώμα δεν είναι τόσο σημαντική. Την ομορφιά που βλέπει σε αυτό το συγκεκριμένο σώμα, θα μπορούσε να τη βρει εύκολα και στο σώμα κάποιου άλλου. Σύμφωνα πάντα με τη Διοτίμα, δεν είναι δείγμα ψυχικής υγείας να βρίσκεις ωραίο μόνο ένα σώμα.
Προχωρώντας στη μύηση του έρωτα, ο μυούμενος αντιλαμβάνεται ότι η ομορφιά της ψυχής είναι ασυγκρίτως μεγαλύτερη από αυτή του όμορφου σώματος. Εδώ ο άνθρωπος επικεντρώνεται στα ψυχικά χαρίσματα του συντρόφου του, τα εξυμνεί κι είναι πρόθυμος να τον φροντίσει. Νιώθει τυχερός που έχει βρει έναν άνθρωπο με ψυχική ομορφιά και επικεντρώνεται πλέον σε αυτόν.
Παρακάτω, ο ερωτευμένος εξετάζει την ομορφιά στη δράση και τη συμπεριφορά του συντρόφου του. Αναγνωρίζει πώς δρα ένας ηθικός και ενάρετος άνθρωπος. Ο έρωτας του για αυτόν τον βοηθά να γεννά ιδέες. Του μαθαίνει πως η ομορφιά είναι ποικιλόμορφη, περιλαμβάνοντας την τέχνη και την επιστήμη. Ο ερωτεύσιμος άνθρωπος είναι αυτός, που η συναναστροφή μαζί του θα μας βελτιώσει. Αποκτώντας λοιπόν αυτή την πνευματική επαφή, αποκτούμε συναισθήματα συμπάθειας και συντροφικότητας, τα οποία είναι σαφώς πιο δυνατά και σημαντικά από αυτά της απλής σαρκικής έλξης.
Συνοπτικά, ο μυόμενος στον έρωτα γνωρίζει την σαρκική έλξη, μαθαίνει να αναγνωρίζει την όμορφη ψυχή, βλέπει την ομορφιά που εμπεριέχεται στο ήθος, την αρετή και την γνώση κι έτσι σταδιακά ανυψώνει το πνεύμα του. Μέσα από αυτή τη διαδικασία φτάνει στο τελικό στάδιο, να γνωρίσει την απόλυτη ομορφιά. Το όλον. Μόνο φτάνοντας σε αυτό το επίπεδο, μπορεί να ικανοποιηθεί ένας πραγματικά ερωτευμένος άνθρωπος.
Η κατάσταση της απόλυτης ομορφιάς περιγράφεται σαν αιώνια, δε γεννιέται και δεν πεθαίνει. Ούτε μεγαλώνει αλλά ούτε και μικραίνει. Δεν είναι άλλοτε όμορφη και άλλοτε άσχημη. Δεν έχει να κάνει με τη θνητή μας φύση(σώμα). Δε θα την αντιληφθούμε μέσα σε κάτι άλλο. Οποιαδήποτε κατάσταση, εμπεριέχεται μέσα της. Ακόμη όμως κι αν προστεθεί ή αφαιρεθεί ένα παροδικό κομμάτι της, η σύστασή της παραμένει αναλλοίωτη.
Η κατάσταση αυτή φαίνεται να μοιάζει με μια περιγραφή του σύμπαντος, όπως τη δίνουν οι σημερινοί επιστήμονες. ‘Όπως και με μια περιγραφή της αγάπης και του Θεού. Όποιος καταφέρει να φτάσει σε αυτό το στάδιο, γνωρίζοντας το απόλυτο, οτιδήποτε υλικό θα μοιάζει πια τόσο ασήμαντο για εκείνον. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε πως, ενώ θεωρητικά φαίνεται απλό, παρατηρώντας τη καθημερινότητα μας διαπιστώνουμε πόσο δύσκολο είναι τελικά να γνωρίσουμε τον πραγματικό έρωτα.
Κωνσταντίνα Γρημάνη- Facebook.com Κωνσταντίνα Γρημάνη
.