Γνωρίζετε κάποιον που είναι πολύ ανταγωνιστικός, παρουσιάζει μονίμως τον εαυτό του ως ανώτερο και τους άλλους ως υποδεέστερους και ο οποίος πιστεύει ότι διαθέτει ειδικές δεξιότητες και ποιοτικά χαρακτηριστικά που απουσιάζουν από τους άλλους;
Μήπως ξέρετε κάποιον ο οποίος έχει μεγαλειώδη εικόνα για τον εαυτό του, παραβαίνει τους κοινωνικούς κανόνες, έχει εκρήξεις οργής και κάνει ό,τι θέλει σαν να είναι δικαίωμά του, ανεξαρτήτως του πώς θα επηρεάσει τους άλλους;
Ή κάποιον ο οποίος προσβάλλει όσους διαφωνούν μαζί του και επιτίθεται συχνά με οργή όταν νιώθει πληγωμένος ή μπερδεμένος ή ο οποίος είναι αλαζονικός, ματαιόδοξος και υπεροπτικός και υπερβάλλει για τα κατορθώματά του, εκφοβίζοντας όποιον τολμήσει να μπει στον δρόμο του;
Μήπως γνωρίζετε κάποιον ο οποίος ψεύδεται ή παραποιεί την αλήθεια για προσωπικό όφελος, κατηγορεί μονίμως τους άλλους ή βρίσκει δικαιολογίες για τα λάθη του, αγνοεί ή παρουσιάζει τα γεγονότα όπως τον συμφέρουν και δεν ακούει τα επιχειρήματα που βασίζονται στην αλήθεια;
Ολα αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά των ναρκισσιστών και περιγράφονται από τον κλινικό ψυχολόγο δρα Τζόζεφ Μπέργκο στο βιβλίο του «The Narcissist You Know» (σ.σ. θα μπορούσε να μεταφραστεί «Ο ναρκισσιστής που γνωρίζετε»), γράφει η εφημερίδα «New York Times».
Τα βασικά χαρακτηριστικά
Αν και ζούμε σε μια κοινωνία που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ναρκισσιστική, με τις ατελείωτες selfies και τις συνεχείς αναρτήσεις στο facebook και το twitter για τα καθημερινά «επιτεύγματα» πολλών εξ ημών, οι ακραίοι ναρκισσιστές που περιγράφει ο δρ Μπέργκο είναι μία κατηγορία από μόνοι τους. Οι άνθρωποι αυτοί, λέει, μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιτυχημένοι στον τομέα τους, αλλά εξαιρετικά δύσκολοι έως ανυπόφοροι στη συμβίωση και στη συνεργασία.
Φυσικά σχεδόν όλοι μας διαθέτουμε ένα ή περισσότερα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, αλλά χωρίς να φθάνουμε στα όρια μιας αληθινής διαταραχής, προσθέτει. Και σίγουρα δεν είναι μόνο οι ναρκισσιστές οι οποίοι έχουν ισχυρή αυτοπεποίθηση. «Ο ναρκισσισμός υπάρχει σε πολλές αποχρώσεις και βαθμούς σοβαρότητας», λέει ο δρ Μπέργκο. Η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας, όμως, είναι κάτι παραπάνω από αυτό.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, για να διαγνωστεί κάποιος με αυτήν πρέπει, μεταξύ άλλων, να διαθέτει διαταραγμένη ικανότητα αναγνώρισης ή παραδοχής των συναισθημάτων και των αναγκών των άλλων, μεγαλειώδη αίσθηση για τη σημαντικότητα του εαυτού του, να απαιτεί να τον θαυμάζουν οι άλλοι και να κάνει ό,τι μπορεί για να προσελκύει την προσοχή.
Οι πάσχοντες είναι επίσης επιθετικοί και κομπάζουν, υπερβάλλουν για τα επιτεύγματά τους και κατηγορούν τους άλλους για τις αποτυχίες τους, ενώ έχουν τόσο μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους ώστε τον τοποθετούν σε ένα βάθρο και τον θαυμάζουν. Επιπλέον, τείνουν να μονοπωλούν τις συζητήσεις, να μειώνουν όσους θεωρούν κατώτερους, να απαιτούν να έχουν τα καλύτερα από τα πάντα και να θυμώνουν ή να γίνονται ανυπόμονοι όταν δεν λαμβάνουν ιδιαίτερη μεταχείριση, σύμφωνα με ειδικούς από την Κλινική Μάγιο.
Πίσω από αυτές τις συμπεριφορές όμως, «συχνά κρύβονται αισθήματα ανασφάλειας, ντροπής, ευαλωτότητας και ταπείνωσης, και για να αποβάλουν αυτά τα συναισθήματα μπορεί να αντιδράσουν με οργή ή περιφρόνηση και να προσπαθήσουν να μειώσουν τους άλλους», προσθέτουν οι ειδικοί.
Ο δρ Μπέργκο λέει ότι πολλοί ναρκισσιστές έλκονται από την πολιτική, τον επαγγελματικό αθλητισμό και τη βιομηχανία του θεάματος, διότι η επιτυχία σε αυτούς τους τομείς παρέχει άφθονες ευκαιρίες για επίδειξη και πρόκληση θαυμασμού από τους άλλους.
Η ψυχοθεραπεία σώζει
Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας είναι πιο συχνή στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες και συχνά αναπτύσσεται κατά την εφηβεία ή στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής, ενώ εντείνεται καθώς περνούν τα χρόνια. Υπολογίζεται ότι προσβάλλει το 0,5% του γενικού πληθυσμού και ποσοστό έως 6% των ατόμων που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον νόμο και πάσχουν από ψυχικές ή συναισθηματικές διαταραχές.
Οι αιτίες της δεν είναι πλήρως κατανοητές, αλλά πιστεύεται ότι αποτελούν συνδυασμό της βιολογικής προδιάθεσης με εγγενείς ψυχολογικούς παράγοντες και την ανατροφή κατά την πρώιμη παιδική ηλικία.
Παρά τον κομπασμό τους, οι ακραίοι ναρκισσιστές είναι επιρρεπείς στην κατάθλιψη, την κατάχρηση ουσιών και την αυτοκτονία όταν αδυνατούν να εκπληρώσουν τις προσδοκίες και τις διακηρύξεις του μεγαλείου τους.
Τα καλά νέα είναι ότι η διαταραχή μπορεί να αντιμετωπισθεί, αν και η θεραπεία δεν είναι ούτε εύκολη ούτε γρήγορη. Συχνά όμως απαιτείται μία μεγάλη κρίση στη ζωή τους, όπως το να διαλύσουν όλες τις σημαντικές σχέσεις τους, για να παραδεχτούν ότι έχουν πρόβλημα και να ζητήσουν βοήθεια – και αυτό δεν συμβαίνει πολύ συχνά, κατά τον δρα Μπέργκο.
Οπως και να ‘χει, η θεραπεία δεν συνίσταται στη λήψη κάποιου φαρμάκου αλλά στην ψυχοθεραπεία η οποία μπορεί σε βάθος χρόνου να τους βοηθήσει να καταλάβουν τι υποκρύπτουν τα συναισθήματα και η συμπεριφορά τους και να αποδεχτούν τον αληθινό τους εαυτό, καταλήγει.