Όταν μια μέρα του Νοεμβρίου του 1984 η Λίντα Τέιλορ περνούσε για πρώτη φορά την πόρτα του αμερικανικού Εθνικού Ιδρύματος Καρκίνου (NCI) στη Βηθεσδά του Μέριλαντ, δεν ήξερε ότι πριν από αυτήν άλλοι 80 ασθενείς με μεταστατικό μελάνωμα είχαν υποβληθεί στην πειραματική θεραπεία που η ίδια αναζητούσε.
Ούτε ήξερε ότι κανείς τους δεν τα είχε καταφέρει και ότι εκείνη, η 81η ασθενής, θα γινόταν στα 29 της χρόνια ένα ιστορικό πρόσωπο της σύγχρονης Ογκολογίας, αφού θα ήταν η πρώτη ασθενής στον κόσμο που θα κατόρθωνε να απαλλαγεί οριστικά από τη νόσο που εκείνη την εποχή κόστιζε την ζωή μέσα σε 3 μήνες.
Η θαυματουργή ανάρρωσή της που την κρατά στη ζωή εδώ και τρεις δεκαετίες, θα γινόταν εφικτή χάρη στην ανοσοθεραπεία του καρκίνου – μία πειραματική εκείνη την εποχή μέθοδο που αξιοποιούσε τους φυσικούς αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού για να επιτεθεί και να καταστρέψει τους πιο επιθετικούς και θανατηφόρους από τους όγκους.
Από εκείνο το πρώτο επιτυχημένο περιστατικό έως σήμερα, η ανοσοθεραπεία του καρκίνου έχει κάνει τεράστια πρόοδο, η οποία οδήγησε στην γέννηση της Ανοσο-ογκολογίας, ενός νέου κλάδου της Ογκολογίας που στοχεύει στην ανάπτυξη θεραπευτικών εφαρμογών οι οποίες βελτιώνουν την δριμύτητα της αντίδρασης του ανοσοποιητικού απέναντι στα καρκινικά κύτταρα.
Καταιγιστική πρόοδος
Την τελευταία πενταετία η πρόοδος είναι καταιγιστική και μεταμορφώνει την πρόγνωση και την ποιότητα ζωής χιλιάδων ασθενών σε όλο τον κόσμο.
Τα οφέλη είναι τέτοια ώστε το 2013 το κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό «Science» ανακήρυξε την ανοσοθεραπεία του καρκίνου ως «Επίτευγμα της Χρονιάς», ενώ το 2015 στη διάρκεια του σημαντικότερου διεθνούς ογκολογικού συνεδρίου, του ASCO, χαρακτηρίσθηκε από τους ειδικούς ως «το σπουδαιότερο επίτευγμα μετά τη χημειοθεραπεία στη μάχη εναντίον του καρκίνου».
Όσο συναρπαστικές κι αν είναι αυτές οι εξελίξεις, όμως, οι ειδικοί γνωρίζουν ότι βρίσκονται ακόμα στην αρχή και πως έχουν πολλά ακόμα να μάθουν για τις δυνατότητές της.
«Η ανοσοθεραπεία του καρκίνου στη σημερινή της μορφή κατέστη δυνατή χάρη στις εξελίξεις στην μοριακή βιολογία που μας επέτρεψαν αφ’ ενός να μελετήσουμε λεπτομερώς το ανοσοποιητικό σύστημα και τα διάφορα είδη κυττάρων του, αφ’ ετέρου να δούμε πως χρησιμοποιούν τα καρκινικά κύτταρα ορισμένες πρωτεΐνες (αντιγόνα) στην επιφάνειά τους και ορισμένους μοριακούς μηχανισμούς (π.χ. PD-1, PD-L1, CTLA-4, TIM-3) για να “κρυφτούν” από το ανοσοποιητικό», λέει ο παθολόγος ογκολόγος Πάρης Α. Κοσμίδης, διευθυντής της Β’ Παθολογικής-Ογκολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Υγεία» και πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιατρικής Ογκολογίας.
«Οι νέες γνώσεις οδήγησαν στη ανάπτυξη φαρμάκων τα οποία αναστέλλουν αυτούς τους μηχανισμούς, με αποτέλεσμα να ενισχύουν τη δράση του ανοσοποιητικού και να του επιτρέπουν να επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα».
Κλινική εφαρμογή
Τα φάρμακα αυτά μπαίνουν με εντεινόμενους ρυθμούς στην καθημερινή κλινική ιατρική πρακτική, καθώς αρκετά (λ.χ. nivolumab, atezolizumab,ipilimumab, talimogene,blinatumomab, durvalumab, pembrolizumab) χορηγούνται ήδη για το προχωρημένο μελάνωμα (είναι η πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος), τον μη-μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονος (αντιπροσωπεύει το σχεδόν 85% των κρουσμάτων της νόσου), το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα (είναι η συνηθέστερη μορφή καρκίνου του νεφρού στους ενήλικες), τον καρκίνο της ουροδόχου κύστεως ή/και ορισμένες αιματολογικές κακοήθειες.
Επειδή, δε, πρόκειται για φάρμακα που δεν στοχεύουν τα καρκινικά κύτταρα αλλά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των κυττάρων αυτών, μπορεί να αποδειχθούν αποτελεσματικά εναντίον πολλών μορφών καρκίνου.
Το nivolumab, λ.χ., έχει εγκριθεί για τέσσερις μορφές προχωρημένου καρκίνου (μελάνωμα, μη μικροκυτταρικός καρκίνος πνεύμονα, νεφροκυτταρικό καρκίνωμα, λέμφωμα Χότζκιν) αλλά αποτελεί αντικείμενο μελέτης και για άλλες (π.χ. γλοιοβλάστωμα, καρκίνοι κεφαλής & τραχήλου).
«Με τα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα βλέπουμε σημαντικές ανταποκρίσεις σε αρκετούς ασθενείς, γεγονός που υποδηλώνει πως το ανοσοποιητικό σύστημα πραγματικά διαθέτει πανίσχυρα όπλα τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν.
»Ωστόσο αυτό δεν παρατηρείται σε όλους τους ασθενείς αλλά σε ορισμένους, γι’ αυτό και διεξάγονται εκατοντάδες μελέτες με τα υπάρχοντα αλλά και με πειραματικά ανοσοθεραπευτικά μόρια, οι οποίες αφ’ ενός θα εξηγήσουν γιατί δεν αποδίδουν σε όλους τους ασθενείς, αφ’ ετέρου θα μας δείξουν τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε και τους υπόλοιπους», τονίζει ο δρ Κοσμίδης.
Μελάνωμα και πνεύμονας
Όπως και να ‘χει, «ειδικά στην περίπτωση του μελανώματος και του καρκίνου του πνεύμονος βλέπουμε πολύ σημαντικές ανταποκρίσεις, με το σχεδόν 20% των ασθενών με μεταστατική νόσο να φθάνουν στην 10ετία από τη διάγνωση, γεγονός το οποίο ήταν αδιανόητο έως πρότινος.
»Αυτό πιθανώς οφείλεται στο ότι πρόκειται για δύο κακοήθειες που σχετίζονται άμεσα με περιβαλλοντική έκθεση (στον ήλιο και στο τσιγάρο αντιστοίχως), η οποία προκαλεί πολυάριθμες μεταλλάξεις στο DNA των κυττάρων του σώματος. Οι μεταλλάξεις αυτές οδηγούν στην παραγωγή πολλών μη-φυσιολογικών πρωτεϊνών, τις οποίες εύκολα αναγνωρίζει με τη βοήθεια του ανοσοθεραπευτικού φαρμάκου ο οργανισμός, “μαρκάροντας” το καρκινικό κύτταρο που τις φέρει ως “εχθρό” που πρέπει άμεσα να καταστραφεί».
Πολύ σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι «τα φάρμακα αυτά είναι γενικώς καλά ανεκτά, με τους περισσότεροι ασθενείς που τα λαμβάνουν να μην εκδηλώνουν ανεπιθύμητες ενέργειες που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με την χημειοθεραπεία», συνεχίζει. «Ωστόσο δεν είναι όλοι οι ασθενείς κατάλληλοι υποψήφιοι για να τα λάβουν, αλλά η επιλογή τους γίνεται με βάση συγκεκριμένα επιστημονικά κριτήρια».
Η ουσία της υποθέσεως είναι ότι «υπάρχουν σχεδόν 200 μορφές καρκίνου, κάθε μία εκ των οποίων έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες και δυνητικά θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με ανοσοθεραπεία. Μένει να διαπιστωθεί σε πόσες και ποιες μπορείαυτό να συμβεί», καταλήγει
ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ